Określenie waluty funkcjonalnej charakterystycznej dla danej jednostki sprawozdawczej

Jedną z pierwszych kwestii związanych z wyceną pozycji w walucie obcej jest określenie, co stanowi walutę obcą, a co walutę "własną". Wielu Czytelnikom kwestie te mogą wydawać się abstrakcyjne, ponieważ w Polsce walutą powszechnie wykorzystywaną jest złoty polski, jednak ustalenie waluty własnej nie jest tak oczywiste w kontekście MSR/MSSF i może rodzić poważne problemy praktyczne.

Podstawowym standardem regulującym zasady ustalenia własnej waluty jest MSR 21. Standard ten nie używa określenia "waluta własna", lecz "waluta funkcjonalna", dla odzwierciedlenia waluty, która jest charakterystyczna dla jednostki sprawozdawczej. Należy podkreślić, że w walucie funkcjonalnej ujmuje się wszystkie operacje gospodarcze dla potrzeb stosowania MSR/MSSF, w związku z tym jej ustalenie może być kluczowe w kontekście sprawozdawczości finansowej. MSR 21 dopuszcza, aby sprawozdanie finansowe prezentować w innej walucie, niż waluta funkcjonalna. W takim przypadku sprawozdanie przygotowane w walucie funkcjonalnej jest przeliczane na odpowiednich zasadach na tzw. walutę prezentacji.

Waluta funkcjonalna została zdefiniowana w MSR 21 jako waluta podstawowego środowiska gospodarczego, w którym działa jednostka. Podstawowym środowiskiem gospodarczym, w którym jednostka prowadzi działalność jest z reguły środowisko, w którym głównie generuje ona i wydatkuje środki pieniężne. Jeżeli przedsiębiorstwo prowadzi działalność w Polsce i przeprowadza większość (lub całość) transakcji gospodarczych w złotych, to nie będzie żadnym zaskoczeniem fakt, że jego walutą funkcjonalną jest złoty polski. Co jednak z podmiotami, które prowadzą szeroką sprzedaż na rynkach zagranicznych bądź są podmiotami realizującymi określone funkcje w zagranicznych grupach kapitałowych?

W przedstawionych przykładach ustalenie waluty funkcjonalnej nie jest już tak oczywiste, ponieważ sam fakt rejestracji działalności w Polsce oraz podlegania pod polskie prawodawstwo nie oznacza, że walutą funkcjonalną tych podmiotów jest złoty polski.

W celu ustalenia waluty funkcjonalnej jednostka sprawozdawcza powinna przeprowadzić analizę dwóch obszarów:

1) sprzedaży,

2) szeroko rozumianych zakupów operacyjnych, obejmujących zarówno zakup materiałów, jak również usług zewnętrznych i świadczeń pracowniczych.

W odniesieniu do sprzedaży należy przeanalizować przede wszystkim walutę, w której wyrażane są i regulowane ceny sprzedaży dóbr i usług z transakcji przeprowadzanych przez jednostkę. Obok tego MSR 21 wymaga również analizy waluty kraju, którego siła konkurencyjna i obowiązujące przepisy wywierają główny wpływ na ceny sprzedaży dóbr i usług analizowanej jednostki, jednak ten element ma w polskiej praktyce odniesienie zazwyczaj tylko do bardzo specyficznych dóbr i usług. Z kolei w odniesieniu do zakupów istotne znaczenie mają waluty, które wywierają główny wpływ na koszty nabywanej robocizny, materiałów, towarów, usług oraz pozostałych kosztów związanych z dostarczaniem dóbr lub świadczeniem usług. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że analizie podlegają wydatkowane koszty operacyjne, które nie obejmują m.in. amortyzacji. Wykorzystując pojęcie "wydatkowane koszty operacyjne" używamy tutaj pewnego skrótu myślowego, ponieważ wiadomo, że w praktyce następuje często rozejście między momentem zakupu (np. towaru, materiału), powstaniem kosztu (np. wydanie sprzedanych towarów czy zużycie materiałów i sprzedaż wytworzonych z nich wyrobów) oraz zapłaty (uregulowania płatności). Jednak we wskazanym kontekście kluczowe znaczenie ma waluta, w której następuje pozyskanie tych zasobów (odpowiednio usług lub świadczeń na rzecz pracowników). Jeżeli waluty wpływów ze sprzedaży i wydatków powiązanych z kosztami operacyjnymi są takie same, to wyznaczają walutę funkcjonalną jednostki. Stąd wspomniane wcześniej podmioty, które sprzedają głównie swoje produkty, towary lub usługi w złotych oraz ponoszą koszty operacyjne w tej walucie, mają walutę funkcjonalną złoty polski.

Jak jednak postąpić, jeżeli nie można jednoznacznie ustalić na podstawie wskazanej analizy, jaka jest waluta funkcjonalna? Sytuacja taka może wystąpić, np. gdy jednostka generuje większość przychodów w euro, zaś ponosi większość kosztów w złotych (lub na odwrót), bądź gdy zarówno przychody, jak i wydatkowane koszty rozkładają się na różne waluty (dwie, trzy lub więcej) i nie można jednoznacznie wskazać waluty dominującej. W przykładzie 1 sytuacja taka mogłaby wystąpić, np. gdyby zakupy drewna określone były w złotych. W takim przypadku MSR 21 wskazuje na dalsze przesłanki, które mogą pozwolić na określenie waluty funkcjonalnej. Jednostka powinna przeanalizować dwie kolejne waluty:

1) walutę, w jakiej pozyskiwane są kwoty (wpływy) z działalności finansowej oraz

2) walutę, w jakiej zazwyczaj zatrzymywane są wpływy z działalności operacyjnej.

Wpływy z działalności finansowej wiążą się ściśle z rozumieniem ich dla potrzeb rachunku przepływów pieniężnych i obejmują wpływy z tytułu: zaciąganych kredytów, zaciąganych pożyczek, emisji dłużnych papierów wartościowych, emisji instrumentów kapitałowych (akcji/udziałów) itp. Do wpływów z działalności finansowej nie zalicza się kwot otrzymanych z działalności inwestycyjnej, np. wpływów ze sprzedaży inwestycji, rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych, wpływów z tytułu zwrotu udzielonych przez jednostkę pożyczek czy kwot otrzymanych z tytułu wykupu obligacji przez dłużnika/emitenta.

Drugi parametr - waluta, w jakiej zatrzymywane są wpływy z działalności operacyjnej, dotyczy zarządzania środkami pieniężnymi zrealizowanymi z działalności operacyjnej. W tym kontekście jednostka powinna przeprowadzić całościową analizę tego procesu i ocenić np. w jakim stopniu i w jakich okolicznościach kwoty uzyskane ze sprzedaży w euro są przeliczane na złote polskie.

Czasami może wystąpić sytuacja, gdy drugi poziom analizy (ocena waluty, w której jednostka pozyskuje finansowanie oraz waluty, w której zatrzymuje środki z działalności operacyjnej) nie pozwala na jednoznaczne wskazanie, jaką walutę funkcjonalną ma dany podmiot gospodarczy. W odniesieniu do analizowanego przykładu 1, sytuacja taka mogłaby wystąpić, gdyby spółka "Alfa" utrzymywała zarówno kwoty na rachunkach złotówkowych (zł), jak i walutowych (euro), oraz kredyty byłyby zaciągane w różnych walutach (zł i euro). W takim przypadku kierownictwo jednostki, kierując się własnym najlepszym osądem, ustala walutę, która w najwierniejszy sposób odzwierciedla skutki gospodarcze zaistniałych transakcji, zdarzeń i uwarunkowań i przyjmuje ją za walutę funkcjonalną.

W przypadku podmiotów funkcjonujących w grupie kapitałowej, gdzie różne podmioty prowadzą działalność w różnych środowiskach, analiza dotycząca waluty funkcjonalnej przebiega odrębnie w każdym podmiocie na przedstawionych powyżej zasadach. Wynika to z faktu, że w przypadku stosowania MSR/MSSF nie istnieje założenie jednej, takiej samej waluty funkcjonalnej dla wszystkich podmiotów w całej grupie kapitałowej oraz podmiotów z nią powiązanych. W związku z tym, analogicznie należy przeprowadzić analizę na poziomie pierwszym (ocena waluty, w której realizowana jest sprzedaż oraz waluty, w której wydatkowane są koszty operacyjne) i na tym poziomie określić walutę funkcjonalną jednostki. W przypadku, gdy pierwszy poziom analizy nie pozwala na ustalenie waluty funkcjonalnej, należy uwzględnić kryteria dodatkowe: walutę, w której zatrzymywane są środki z działalności operacyjnej oraz walutę, w której pozyskiwane są środki finansujące działalność. Jeżeli drugi poziom analizy nie pozwala na ustalenie waluty funkcjonalnej, jednostka sprawozdawcza określa ją na podstawie najlepszego osądu kierownictwa.

Wracając do przykładu 2 można stwierdzić, że waluta funkcjonalna spółki "Beta" uzależniona jest od rozkładu przeprowadzanych przez nią transakcji w różnych walutach. Jeżeli większość kosztów operacyjnych stanowią koszty zużycia materiałów, które są nabywane od podmiotów z grupy kapitałowej w euro, to walutą funkcjonalną tego podmiotu będzie euro (przychody i większość wydatkowanych kosztów operacyjnych jest w euro). Jeżeli jednak koszty zużycia materiałów (zakupy w euro) nie dominują w strukturze wydatkowanych kosztów operacyjnych (większość wydatkowanych kosztów operacyjnych stanowią koszty w złotych), wówczas ocenie podlegają: waluta, w której zatrzymywane są środki z działalności operacyjnej i waluta, w której pozyskiwane są środki na działalność (poziom drugi), a w przypadku dalszej niejednoznaczności rozwiązaniem jest osąd kierownictwa.

Warto dodać, że MSR 21 w paragrafie 11 wskazuje dodatkowe kryteria, które mogą pomóc w ocenie waluty funkcjonalnej jednostek zależnych, wspólnych przedsięwzięć, jednostek stowarzyszonych lub oddziałów zagranicznych, jeżeli nie jest jednoznacznie ustalona na poziomie pierwszym. Kryteria te co do zasady odnoszą się do inwestora (np. jednostki dominującej), który ocenia walutę funkcjonalną jednostek powiązanych (np. dla potrzeb konsolidacji), jednak mogą być wykorzystane jako punkt odniesienia również w ww. podmiotach. W przypadku przeprowadzania analizy na poziomie drugim, za przyjęciem waluty funkcjonalnej takiej samej jak waluta funkcjonalna inwestora (np. jednostki dominującej), może przemawiać:

• ścisłe powiązanie działalności jednostki i inwestora (jednostka działa jako przedłużenie działalności jednostki dominującej bez istotnej autonomii),
• wysoki udział transakcji z inwestorem w przeprowadzanych transakcjach,
• bezpośrednie powiązanie przepływów pieniężnych inwestora z przepływami pieniężnymi jednostki, oraz
• niewystarczalność środków generowanych przez jednostkę do pokrycia obecnych lub przyszłych zobowiązań (konieczność zaangażowania inwestora do pokrywania zobowiązań).

MSR 21 przyjmuje, że waluta funkcjonalna jest odzwierciedleniem zaistniałych transakcji, zdarzeń i uwarunkowań, które dotyczą danej jednostki sprawozdawczej. W związku z tym raz ustalona waluta funkcjonalna nie powinna ulegać zmianie, chyba że nastąpiły zmiany w prowadzanych transakcjach, zdarzeniach i uwarunkowaniach ekonomiczno-gospodarczych tego podmiotu. Wydaje się, że zmiany takie powinny mieć charakter trwały i obrazować wyraźną tendencję w działalności danego podmiotu. Pojedyncze transakcje lub ich grupy, a także okresowe zmiany w zakresie waluty "sprzedażowej" oraz "kosztowej" (poziom pierwszy analizy), nie powodują zazwyczaj zmiany waluty funkcjonalnej, chyba że wyraźna jest długoterminowa tendencja w sposobie i zakresie prowadzenia działalności oraz uwarunkowaniach ekonomiczno-gospodarczych.