Świadczenia i czas pracy przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowych1.1. Świadczenia obowiązkoweŚwiadczenia przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowych dzielą się na dwie kategorie. Pierwsza to odpłatne świadczenia obowiązkowe, do których należy urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, żeby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania (dalej zwane zwolnieniem od pracy). Pracownik staje się uprawniony do ich otrzymania bez względu na sposób uruchomienia podnoszenia kwalifikacji zawodowych (z inicjatywy pracodawcy i za jego zgodą), ich formę (szkolną albo pozaszkolną) oraz zawarcie/niezawarcie umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Zwolnienie od pracy nie przysługuje, gdy program kształcenia jest realizowany poza godzinami pracy obowiązującymi pracownika, a także gdy obowiązkowe zajęcia zostaną przesunięte lub odwołane (por. przewodnik PIP i wyjaśnienia MPiPS). W literaturze przedmiotu zauważa się, że z uwagi na wykładnię funkcjonalną art. 1031 § 2 pkt 2 K.p. pracownik pracujący na trzecią zmianę, na którą stawia się po zajęciach, powinien otrzymać takie zwolnienie (por. komentarz do art. 1031 w komentarzu Walczaka).
Pracownik wystąpił o zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych w formie kursu przygotowującego do egzaminów eksternistycznych, po zdaniu których uzyska świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego i możliwość podjęcia studiów wyższych w zakresie budowy dróg i mostów, czym zajmuje się jego aktualny zakład pracy. Pracodawca zgodził się, nie wymagając podpisywania umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Pracownikowi nie przysługuje zwolnienie od pracy, ponieważ zajęcia zostały zaplanowane w godzinach wieczornych i w weekendy, które są dla niego czasem wolnym od pracy. Ma natomiast prawo do 6 dni urlopu szkoleniowego.
Urlop szkoleniowy należy się na następujące egzaminy:
- eksternistyczny, po którego zdaniu osoba pełnoletnia, nieuczęszczająca do żadnej szkoły, może uzyskać świadectwo ukończenia szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego, certyfikat kwalifikacji zawodowej i dyplom zawodowy (art. 10 ust. 1 i 3 ustawy o systemie oświaty),
- maturalny - przeprowadzany dla absolwentów posiadających wykształcenie średnie lub wykształcenie średnie branżowe, umożliwiający uzyskanie świadectwa dojrzałości (art. 3 pkt 21c ustawy o systemie oświaty),
- zawodowy - umożliwiający uzyskanie certyfikatu kwalifikacji zawodowej w zakresie jednej kwalifikacji, a w przypadku uzyskania certyfikatów kwalifikacji zawodowych ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie oraz posiadania wykształcenia zasadniczego zawodowego, zasadniczego branżowego, średniego branżowego lub średniego - również dyplomu zawodowego (art. 3 pkt 21 ustawy o systemie oświaty),
- potwierdzający kwalifikacje w zawodzie - rozumiany jak egzamin zawodowy, o którym mowa w poprzednim myślniku (§ 59 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu zawodowego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe - Dz. U. z 2019 r. poz. 1707 ze zm.),
- dyplomowy w ostatnim roku studiów, którego złożenie oznacza ukończenie studiów wyższych i uzyskanie dyplomu potwierdzającego ten fakt; w tym przypadku urlop szkoleniowy obejmuje również czas na przygotowanie pracy dyplomowej (art. 76 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce - Dz. U. z 2023 r. poz. 742 z późn. zm.).
| Ważne: Kodeks pracy nie przewiduje urlopu szkoleniowego na egzaminy kończące naukę na poszczególnych latach studiów (tzw. urlopy szkoleniowe "na sesję"). Pracodawca może go przyznać dobrowolnie w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych albo w przepisach wewnątrzzakładowych (por. wyjaśnienia MPiPS). W taki sam sposób pracodawca może zwiększyć wymiar kodeksowego urlopu szkoleniowego, który ma charakter minimalny. W żadnym razie nie wolno mu go skracać ani pozbawiać do niego prawa.
|
Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za urlop szkoleniowy i zwolnienie od pracy (art. 1031 § 2-3 K.p.). Ponieważ przepisy nie instruują, jak liczyć to wynagrodzenie, stosuje się § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy... (Dz. U. z 2017 r. poz. 927), dalej zwanego rozporządzeniem o wynagrodzeniu. Oznacza to, że wynagrodzenie za miesiąc, w którym pracownik korzysta z urlopu szkoleniowego lub zwolnienia od pracy:
- nie wymaga przeliczania, jeżeli pracownik ma prawo wyłącznie do składników stałych, np. określonego stałą kwotą wynagrodzenia zasadniczego, premii regulaminowej czy dodatku frekwencyjnego,
- stanowi sumę wynagrodzenia za urlop szkoleniowy i/lub zwolnienie od pracy (obliczane ze składników stałych i zmiennych, np. prowizja, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, przysługujących pracownikowi w danym miesiącu), wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca (dalej zwane wynagrodzeniem częściowym) oraz składników zmiennych za przepracowaną część miesiąca.
To efekt zastosowania do ustalenia wynagrodzenia za czas urlopu szkoleniowego i zwolnienia od pracy § 6-7 i § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego... (Dz. U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.), dalej zwanego rozporządzeniem urlopowym. Wynagrodzenie częściowe oblicza się według § 12 rozporządzenia o wynagrodzeniu.
Pełnoetatowi pracownicy A i B podnoszą kwalifikacje zawodowe za zgodą pracodawcy. Pracownik A jest wynagradzany wyłącznie płacą zasadniczą w wysokości 8.000 zł. Na wynagrodzenie pracownika B składa się natomiast 5.000 zł pensji zasadniczej oraz prowizja uzależniona od osiągniętego wyniku sprzedażowego w danym miesiącu. W lutym 2024 r. (168 godz. pracy) pracownik A korzystał z 6 dni urlopu szkoleniowego, natomiast pracownik B łącznie z 7 godzin zwolnienia od pracy (faktycznie przepracował 161 godzin). Za ten miesiąc pracownik A otrzymał wynagrodzenie w kwocie 8.000 zł. Ponieważ prowizja pracownika B za luty wyniosła 3.200 zł, to łącznie jego wynagrodzenie stanowiło 8.339,16 zł, zgodnie z wyliczeniem:
- wynagrodzenie za zwolnienie od pracy ze składników stałych: 5.000 zł : 168 godz. = 29,76 zł; 29,76 zł x 7 godz. = 208,32 zł,
- wynagrodzenie za zwolnienie od pracy ze składników zmiennych: 3.200 zł : 161 godz. = 19,88 zł; 19,88 zł x 7 godz. = 139,16 zł,
- łącznie wynagrodzenie za zwolnienie od pracy: 208,32 zł + 139,16 zł = 347,48 zł,
- wynagrodzenie częściowe: 5.000 zł - 208,32 zł = 4.791,68 zł,
- łącznie wynagrodzenie za luty: 4.791,68 zł + 3.200 zł + 208,32 zł + 139,16 zł = 8.339,16 zł.
| Ważne: Pracodawca nie ma prawa domagać się zwrotu kosztów poniesionych na świadczenia obowiązkowe przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowych.
|
Zasady dotyczące obowiązkowych świadczeń przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowych
| Rodzaj zasady
|
Urlop szkoleniowy
|
Zwolnienie od pracy
|
| Wymiar świadczenia
|
minimalny wymiar wynosi:
| -
|
6 dni w przypadku przystąpienia przez pracownika do egzaminów eksternistycznych, egzaminu maturalnego oraz potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego (art. 1032 § 1 pkt 1-3 K.p.)
|
| -
|
21 dni w ostatnim roku studiów, na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego (art. 1032 § 1 pkt 4 K.p.)
|
|
| -
|
brak ustawowego wymiaru zwolnienia i jakichkolwiek limitów
|
| -
|
liczba dni lub godzin zwolnienia jest uwarunkowana programem kształcenia w zakresie pokrywającym się z godzinami pracy pracownika oraz czasem koniecznym na punktualne stawienie się pracownika na obowiązkowe zajęcia (czas dojazdu), okresem ich trwania, a także czasem powrotu do pracy, jeśli taka sytuacja występuje (por. komentarz do art. 1031 w komentarzu Sobczyka oraz przewodnik PIP i wyjaśnienia MPiPS z 2010 r.)
|
|
| Sposób udzielania
|
| -
|
w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 1032 § 2 K.p.),
|
| -
|
w całości lub w częściach, jeśli egzaminy odbywają się w odstępach czasowych
|
|
w godzinach pracy obejmujących czas dojazdu na punktualne rozpoczęcie obowiązkowych zajęć i okres trwania tych zajęć (art. 1031 § 2 pkt 2 K.p.)
|
| Termin udzielania
|
| -
|
na dni poprzedzające egzamin i dzień jego odbywania, zgodnie ze wskazaniem pracownika, lub
|
| -
|
w terminie ustalonym między pracodawcą a pracownikiem, niepokrywającym się z dniem egzaminu, lub
|
| -
|
w terminie ustalonym w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych (por. komentarz do art. 1031 w komentarzu Sobczyka)
|
|
w dniu odbywania się obowiązkowych zajęć
|
| Sposób ustalania wynagrodzenia
|
według reguł obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki stałe i zmienne przyjmuje się z miesiąca, w którym pracownik skorzystał z urlopu szkoleniowego lub zwolnienia od pracy (§ 5 ust. 1 rozporządzenia o wynagrodzeniu)
|
| Opodatkowanie i oskładkowanie wynagrodzenia
|
na zasadach ogólnych ze względu na brak zwolnienia z podatku dochodowego i składek ZUS (art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. z 2024 r. poz. 226, dalej ustawy o pdof i § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, Dz. U. z 2023 r. poz. 728 ze zm., dalej rozporządzenia składkowego)
|
1.2. Świadczenia fakultatywneDrugą grupę świadczeń przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowych tworzą świadczenia fakultatywne, czyli świadczenia dodatkowe typu opłaty za kształcenie, przejazdy, podręczniki i zakwaterowanie, których katalog otwarty zawiera art. 1033 K.p. Wyłącznie do pracodawcy należy decyzja o przyznaniu tych świadczeń, ich rodzajach i wysokości, albo o ich nieprzyznawaniu. Od przydzielonych świadczeń nie odprowadza podatku dochodowego od osób fizycznych (art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o pdof) ani składek ZUS (§ 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia składkowego).
Sytuacje, w których pracodawca może żądać od pracownika zwrotu kosztów poniesionych na świadczenia dodatkowe wymienia enumeratywnie art. 1035 K.p. (patrz tabela Zwrot kosztów poniesionych na świadczenia dodatkowe). Lista nie zawiera rozwiązywania stosunku pracy za porozumieniem stron, lecz zasada swobody umów pozwala uzgodnić zwrot kosztów w takim przypadku na wspólnie ustalonych warunkach, byleby ich treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) tego sposobu zakończenia zatrudnienia, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531 K.c.). Porozumienie jest bowiem wyrazem zgodnych oświadczeń obydwu stron, złożonych dobrowolnie, w zakresie terminu i warunków zakończenia stosunku pracy (por. uzasadnienie wyroku SN z 12 kwietnia 2022 r., sygn. akt II PSKP 85/21, OSNP 2022/12/118).
Pracodawca opłacił pracownikowi kurs prawa jazdy kategorii C+D oraz pokrył wydatki związane z badaniami lekarskimi i psychologicznymi, egzaminem państwowym i wydaniem prawa jazdy. Łącznie wydał na ten cel 4.300 zł i taka kwota została wpisana do umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, w której pracownik zobowiązał się do przepracowania 1 roku od uzyskania prawa jazdy w podanych kategoriach.
W pierwszym tygodniu po otrzymaniu dokumentu wystąpił do pracodawcy o rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem, proponując zwrot kwoty 4.300 zł w całości w dniu ustania stosunku pracy. Strony zawarły porozumienie następującej treści:
POROZUMIENIE
w sprawie rozwiązania umowy o pracę
|
|
zawarte w dniu 23 lutego 2024 r. pomiędzy:
EUROline sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie przy ul. Malborskiej 10, reprezentowanej przez Adama Nowaka, prezesa zarządu i Annę Kowalską, wiceprezesa zarządu, dalej zwany Pracodawcą,
a
Marcinem Wawrzyckim, zamieszkałym w Ząbkach przy ul. Pięknej 7, dalej zwanym Pracownikiem,
łącznie dalej zwane Stronami.
Strony zgodnie oświadczają, że:
| 1)
|
rozwiązują umowę o pracę zawartą 1 grudnia 2023 r. na czas określony, z dniem 29 lutego 2024 r. za porozumieniem stron,
|
| 2)
|
Pracownik dokona zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na uzyskanie prawa jazdy kategorii C+D w wysokości 4.300 zł w dniu 29 lutego 2024 r.,
|
| 3)
|
zwrot kwoty wymienionej w pkt. 2 niniejszego Porozumienia nastąpi w formie potrącenia z wynagrodzenia za pracę wypłacanego w dniu 29 lutego 2024 r., na które pracownik wyraża zgodę,
|
| 4)
|
z dniem 29 lutego 2024 r. rozwiązują za porozumieniem stron umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych zawartą 4 grudnia 2023 r. i zrzekają się prawa dochodzenia roszczeń z niej wynikających,
|
| 5)
|
Pracodawca zobowiązuje się do wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w dniu 29 lutego 2024 r.
|
| 6)
|
niniejsze Porozumienie zostało sporządzone w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze Stron.
|
|
Marcin Wawrzycki
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(podpis Pracownika)
|
Adam Nowak, Anna Kowalska
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(podpis Pracodawcy)
|
Zwrot kosztów na podstawie art. 1035 K.p. następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Tak też wynika ze stanowiska resortu pracy z 12 sierpnia 2010 r. (znak DPR-III-053-80457/TW/AGr/10) oraz z wyroku SN z 13 marca 2012 r. (sygn. akt II PK 173/11, OSNP 2013/3-4/35). Nie ma żadnych oficjalnych wytycznych co do sposobu ustalenia proporcji, według której oblicza się kwotę zwrotu. Można to więc uczynić według dni, tygodni, miesięcy lub lat.
Zwrot kosztów poniesionych na świadczenia dodatkowe
| Sytuacje, w których pracodawca:
|
| może żądać zwrotu na mocy art. 1035 K.p.
|
nie może żądać zwrotu w razie*
|
| niepodjęcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika albo ich przerwanie bez uzasadnionych przyczyn - pracodawca samodzielnie ocenia brak zasadności; za zasadne uznaje się przypadki losowe i zdrowotne
|
rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron, jeżeli pracodawca i pracownik nie uzgodnią inaczej
|
| rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę bez wypowiedzenia z winy pracownika, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w okresie pozostawania w zatrudnieniu po jego ukończeniu, wskazanym w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, nie dłuższym niż 3 lata
|
rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia:
| -
|
przez pracodawcę bez winy pracownika, czyli w trybie art. 53 K.p.
|
| -
|
przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 K.p.)
|
|
| rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika w okresie wskazanym w wierszu 2 za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia wskutek mobbingu (art. 943 K.p.)
|
rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem dokonanym przez:
| -
|
pracodawcę, bez względu na jego przyczynę,
|
| -
|
pracownika wskutek mobbingu (art. 943 K.p.)
|
|
| rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika w okresie wskazanym w wierszu 2 bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 K.p. (pracodawca nie dokonał przeniesienia do pracy odpowiedniej do stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych pracownika albo ciężko naruszył podstawowe obowiązki wobec pracownika) lub art. 943 K.p., mimo braku przyczyn wskazanych w tych przepisach
|
rozwiązania stosunku pracy wskutek upływu terminu umowy na czas określony oraz w trybach szczególnych (np. przewidzianym w art. 231 § 4 K.p.) za siedmiodniowym uprzedzeniem w przypadku przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę
|
| wygaśnięcia stosunku pracy (art. 63-66 K.p.)
|
| *por. przewodnik PIP i komentarz do art. 1035 w komentarzu Muszalskiego
|
1.3. Czas pracy i rozliczenia przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowychPrzepisy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych nie wskazują, jak czas kształcenia wpływa na czas pracy. Dlatego też ukształtowały się dwa odmienne poglądy. Według pierwszego, do czasu pracy zalicza się tylko czas kształcenia pokrywający się z godzinami pracy, zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy (dalej zwany interpretacją 1). Drugie uwzględnia w nim również czas poza normalnymi godzinami pracy, jeżeli kształcenie jest niezbędne do wykonywania pracy lub podnosi kwalifikacje wymagane dla danego rodzaju pracy lub na zajmowanym przez pracownika stanowisku, dalej zwane interpretacją 2 (por. wyrok SN z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I PK 144/04, OSNP 2005/17/265).
Żadne z powyższych stanowisk nie ma mocy wiążącej, czyli pracodawca może wybrać jedną z powyższych interpretacji, a jego decyzję oceni ostatecznie sąd, jeżeli pracownik się do niego zwróci. Powinien wziąć przy tym pod uwagę, że dokonany wybór przekłada się na rozliczenie szkolenia w zakresie płacowym, przy czym, jak już informowaliśmy, pracodawca nie stosuje do podnoszenia kwalifikacji zawodowych art. 9413 K.p. To konsekwencja zasady, że wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za wykonaną pracę, a za czas jej nieświadczenia, jeżeli przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 K.p.). Podczas podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownik faktycznie nie świadczy pracy, lecz gdy czas kształcenia przypada:
- wyłącznie na rozkładowe godziny pracy pracownika - pracodawca nie dokonuje przeliczenia należnego mu wynagrodzenia za miesiąc, w którym kształcenie miało miejsce, gdyż mieści się ono w nominalnym wymiarze czasu pracy (ustalonym zgodnie z art. 130 K.p.) pracownika,
- również na pozarozkładowe godziny pracy pracownika - pracodawca, który przyjął interpretację 1 nie traktuje czasu pozarozkładowego kształcenia jako czasu pracy i tym samym nie dokonuje dodatkowego rozliczenia, natomiast pracodawca stosujący interpretację 2, rozlicza te godziny, w zależności od rodzaju dnia ich występowania, zgodnie z regułami obowiązującymi odpowiednio dla pracy w godzinach nadliczbowych, dniu wolnym od pracy z tytułu pięciotygodniowego tygodnia pracy albo w niedzielę - patrz pkt 3 w dziale III. w dalszej części dodatku w zakresie rozliczania szkoleń zawodowych.
Uwaga! Podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownika, nawet jeżeli odbywają się poza siedzibą pracodawcy lub stałym miejscem pracy, zasadniczo nie traktuje się jak podróży służbowej, o jakiej mowa w art. 775 K.p. Jest to możliwe jedynie wtedy, gdy szkolenie trzeba traktować jako wykonywanie pracy, ponieważ jest realizowane w zakładzie pracy lub na stanowisku pracy i ma charakter praktyczny (por. wyrok SN z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I PK 144/04, OSNP 2005/17/265). |
