Artykuł 4 - okres wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego

Art. 4. 1. Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

1) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;

2) po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.

2. Do okresów ubezpieczenia chorobowego, o których mowa w ust. 1, wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

3. Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje:

1) absolwentom szkół lub uczelni lub osobom, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej;

2) jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;

3) ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego;

4) posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji;

5) funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pracy na podstawie art. 165 ust. 7 i art. 167 ust. 2 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 1948, z późn. zm.) i stali się pracownikami w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej.

Zasiłek chorobowy jest świadczeniem przysługującym osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie za okres czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą. Przepisy ustawy zasiłkowej ustanawiają okres ubezpieczenia chorobowego niezbędny do nabycia prawa do zasiłku chorobowego, tzw. okres wyczekiwania. Długość okresu wyczekiwania zależy od tego, czy ubezpieczony podlega ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo, czy też na zasadzie dobrowolności. W przypadku ubezpieczenia obowiązkowego, okres wyczekiwania na prawo do zasiłku wynosi 30 dni, natomiast w razie ubezpieczenia dobrowolnego, okres ten jest dłuższy i wynosi 90 dni (prawo do zasiłku przysługuje odpowiednio od 31. lub 91. dnia nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego). Od wymogu ciągłości okresu ubezpieczenia niezbędnego do nabycia prawa do zasiłku chorobowego ustanowione zostały wyjątki. Do okresu wyczekiwania wlicza się więc poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi:

• nie przekroczyła 30 dni lub
• przekroczyła 30 dni, ale była spowodowana:
• urlopem wychowawczym,
• urlopem bezpłatnym albo
• odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Ustanowione wyjątki dotyczą zarówno 30-dniowego, jak i 90-dniowego okresu wyczekiwania. Do okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego wlicza się zatem wszystkie poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego trwające bezpośrednio przed przerwą w ubezpieczeniu przypadającą na jedną z wymienionych wcześniej przyczyn.

Najpierw wynagrodzenie chorobowe

W tym miejscu należy przypomnieć, że pracownik niezdolny do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną - zanim otrzyma zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego - zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas choroby za okres do 33 dni w roku kalendarzowym. Tak stanowi art. 92 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465), dalej K.p. Jeżeli pracownik ukończył 50 lat nie później niż w roku poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy, zachowuje prawo do wynagrodzenia chorobowego za pierwsze 14 dni niezdolności trwającej w roku kalendarzowym.

Okresy choroby pracownika zlicza się do 33 dni (14 dni), także gdy pracownik w danym roku kalendarzowym zmienił pracodawcę lub podjął dodatkowe zatrudnienie. W takim przypadku do okresu 33 dni (14 dni) wlicza się poszczególne okresy wypłaty wynagrodzenia chorobowego u każdego z pracodawców. Co istotne, wynagrodzenie chorobowe przysługuje wyłącznie za okresy choroby trwającej w okresie zatrudnienia. Za okresy choroby przypadającej po ustaniu zatrudnienia byłemu pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy wypłacany przez ZUS (również, gdy pracownik nie wykorzystał limitu odpowiednio 33 dni lub 14 dni wynagrodzenia chorobowego).

Jeżeli pracownik choruje na przełomie roku kalendarzowego i 31 grudnia ma prawo do wynagrodzenia chorobowego, to od 1 stycznia nadal przysługuje mu to wynagrodzenie. Wówczas okres 33 dni (14 dni), za który w nowym roku kalendarzowym przysługuje wynagrodzenie chorobowe, należy liczyć od 1 stycznia. Natomiast gdy nieprzerwana niezdolność pracownika do pracy przypada na przełomie roku kalendarzowego i 31 grudnia ma on prawo do zasiłku chorobowego, to od 1 stycznia nadal przysługuje mu ten zasiłek za cały okres nieprzerwanej choroby, odpowiednio do wyczerpania okresu zasiłkowego lub do przerwy w niezdolności do pracy.

Pracownik w wieku 32 lat choruje nieprzerwanie od 25 marca do 31 maja 2024 r. (68 dni). Za okres choroby nabył prawo do wynagrodzenia chorobowego od 25 marca do 26 kwietnia 2024 r. (33 dni), a następnie zasiłku chorobowego od 27 kwietnia do 31 maja 2024 r. (35 dni).

Pracownik, który w grudniu 2023 r. ukończył 50 lat, choruje od 15 marca do 25 kwietnia 2024 r. (42 dni). Za okres niezdolności do pracy otrzymał wynagrodzenie chorobowe od 15 do 28 marca 2024 r. (14 dni), a następnie zasiłek chorobowy od 29 marca do 25 kwietnia 2024 r. (28 dni).

Jeśli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego. W takim przypadku nie przysługuje wynagrodzenie, o którym mowa w art. 92 K.p.

Osoby wykonujące pracę nakładczą i osoby odbywające służbę zastępczą mają prawo do wynagrodzenia przewidzianego w art. 92 K.p. na takich samych zasadach jak pracownicy. Inni ubezpieczeni (np. zleceniobiorcy) mają prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia niezdolności do pracy, nie mają bowiem prawa do wynagrodzenia chorobowego.

Prawo do wynagrodzenia chorobowego ustala się na zasadach obowiązujących przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego. Warunkiem nabycia prawa do tego wynagrodzenia jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu nieprzerwanie ponad 30 dni. Dni choroby przypadającej w okresie wyczekiwania nie wlicza się do limitu 33 dni (14 dni) w roku kalendarzowym. Do limitu tego nie wlicza się także okresów choroby przypadających w okresie urlopów bezpłatnego, wychowawczego i opiekuńczego, a także w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności oraz usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 63² § 8 K.p.

Nie ma tu znaczenia, że za czas choroby przypadającej w okresie wyczekiwania nie są opłacane składki na ubezpieczenia społeczne. Istotne jest, że pracownik został objęty ubezpieczeniem chorobowym.

Pracownica była zatrudniona od 1 maja 2019 r. do 31 marca 2024 r., z tym że przez ostatnie 2 lata przebywała na urlopie wychowawczym. Obecne zatrudnienie podjęła od 1 kwietnia 2024 r. i już od 4 kwietnia 2024 r. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby. Nabyła ona prawo do wynagrodzenia chorobowego od pierwszego dnia choroby, ponieważ posiada wymagany 30-dniowy okres ubezpieczenia chorobowego. Okresem tym jest ubezpieczenie chorobowe, któremu pracownica podlegała przed urlopem wychowawczym (przerwa w ubezpieczeniu przypadała na okres urlopu wychowawczego).

Pracownik zatrudniony od 1 marca 2024 r. zachorował 7 marca 2024 r. Przed podjęciem obecnego zatrudnienia pracował w innej firmie na podstawie umowy o pracę od 1 do 31 stycznia 2024 r. W okresie od 1 do 11 lutego 2024 r. wykonywał umowę zlecenia, z tytułu której przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Od 12 do 29 lutego 2024 r. (18 dni) nie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu.

Ponieważ łączny okres ubezpieczenia chorobowego przed przerwą trwającą 18 dni i po przerwie wynosi ponad 30 dni, pracownik nabył prawo do wynagrodzenia chorobowego od pierwszego dnia niezdolności do pracy.

W określonych przypadkach prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego, tj. bez okresu wyczekiwania, zarówno ubezpieczonym obowiązkowo, jak też dobrowolnie. Przypadki te ustawodawca określił w ustępie 3 komentowanego przepisu. Przy czym przy ustalaniu okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego dla absolwentów szkół bierze się pod uwagę datę podaną w świadectwie, dla absolwentów uczelni lub osób, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej - data uzyskania dyplomu ukończenia studiów, natomiast w przypadku studiów na kierunkach: lekarskim, lekarsko-dentystycznym i weterynaria - datę złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a w razie studiów na kierunku farmacja i fizjoterapia - datę zaliczenia ostatniej wymaganej programem studiów praktyki.

Wyjątek stanowi przepis art. 4 pkt 3 ustawy zasiłkowej odnoszący się wyłącznie do osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu (np. pracowników), które posiadają wcześniejszy, co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego. Przepisy ustawy zasiłkowej nie wymagają, aby był to okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, dlatego też do 10-letniego okresu obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego powinny być zliczane okresy tego ubezpieczenia niezależnie od tego, czy wystąpiły pomiędzy nimi przerwy oraz jak długo trwały. Długość przerw między poszczególnymi okresami ubezpieczenia chorobowego ma znaczenie wyłącznie wtedy, gdy przepisy ustawy uzależniają zliczanie okresów ubezpieczenia chorobowego od tego, by przerwa w ubezpieczeniu nie przekraczała 30 dni. W odniesieniu do 10-letniego okresu ubezpieczenia chorobowego takiego wymogu nie ma. Do 10-letniego okresu ubezpieczenia zalicza się okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, a także okresy obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przed 1 stycznia 1999 r., które uprawniało do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, niezależnie od tego, jak długo trwały przerwy między okresami ubezpieczenia.

Pracownica zatrudniona od 1 marca 2024 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby od 7 do 31 marca 2024 r. Przed podjęciem tego zatrudnienia świadczyła z przerwami pracę w latach 2008-2022. Pomimo przerw w zatrudnieniu udokumentowała łączny okres pracy wynoszący 10 lat. Pracownica nabyła prawo do wynagrodzenia chorobowego od pierwszego dnia choroby, tj. od 7 marca 2024 r. Fakt, że przerwa w ubezpieczeniu chorobowym przekroczyła 30 dni (trwała około 2 lat) nie ma w tym przypadku znaczenia, bowiem pracownica posiada wcześniejszy 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.

Kobieta od 2 stycznia 2024 r. podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzonej od tego dnia działalności pozarolniczej. W okresie od 21 do 31 marca 2024 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby. Przed podjęciem działalności podlegała ubezpieczeniom społecznym do 30 listopada 2023 r. z tytułu umowy o pracę przez okres 15 lat. Kobieta nie nabyła prawa do zasiłku chorobowego za cały okres udokumentowanej niezdolności do pracy, ponieważ przerwa w ubezpieczeniu chorobowym przekroczyła 30 dni (trwała 32 dni) oraz obecnie podlega ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie. Z uwagi na dobrowolny charakter ubezpieczenia chorobowego nie ma znaczenia posiadanie ponad 10-letniego obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.

Gdyby pomiędzy ubezpieczeniem pracowniczym i dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym wystąpiła przerwa trwająca nie dłużej niż 30 dni, to okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zostałby zaliczony do okresu wyczekiwania.

Pracownica zatrudniona od 1 marca 2024 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby od 11 do 17 marca 2024 r. W poprzednim zatrudnieniu trwającym 14 lat (do 31 grudnia 2023 r.) przez okres 6 lat przebywała na urlopie wychowawczym. Pracownica nie nabyła prawa do wynagrodzenia chorobowego, ponieważ przerwa w ubezpieczeniu chorobowym przekroczyła 30 dni (trwała od 1 stycznia do 29 lutego 2024 r.), a pracownica nie posiada wcześniejszego co najmniej 10-letniego okresu ubezpieczenia (do tego okresu nie zaliczono okresu urlopu wychowawczego).

Do okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego nie wlicza się również okresu pobierania zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub świadczenia rehabilitacyjnego przysługujących za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia, a także okresu pozostawania zarejestrowanym jako bezrobotny (zarówno z prawem do zasiłku dla bezrobotnych, jak i bez tego prawa) po 31 grudnia 1998 r., gdyż bezrobotni nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu.