Art. 23. 1. Zasiłek wyrównawczy przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze zmniejszoną sprawnością do pracy, wykonującemu pracę:
1) w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej,
2) u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy,
jeżeli jego miesięczne wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest niższe od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalonego w myśl art. 36-42.
2. O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
3. Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej w warunkach, o których mowa w ust. 1, z zastrzeżeniem ust. 4.
4. Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje:
1) z dniem zakończenia rehabilitacji zawodowej i przesunięcia do innej pracy, nie później jednak niż po 24 miesiącach od dnia, w którym ubezpieczony będący pracownikiem podjął rehabilitację;
2) jeżeli z uwagi na stan zdrowia ubezpieczonego będącego pracownikiem rehabilitacja zawodowa stała się niecelowa.
5. O okolicznościach, o których mowa w ust. 4 pkt 2, orzeka lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
6. Do orzeczeń lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, o których mowa w ust. 2 i 5, mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 18 ust. 4 i 5.
Warunki odbywania rehabilitacji zawodowej określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie warunków odbywania rehabilitacji zawodowej uprawniających do zasiłku wyrównawczego oraz szczegółowych zasad przyznawania tego zasiłku (Dz. U. nr 51, poz. 325 ze zm.), zachowujące moc w części, która nie jest sprzeczna z ustawą zasiłkową. W myśl przepisów ww. rozporządzenia, rehabilitacji zawodowej mogą być poddani pracownicy ze zmniejszoną sprawnością do pracy:
- zagrożeni chorobą zawodową i wymagający przekwalifikowania,
- zatrudnieni w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, jeżeli stan ich zdrowia wymaga zmiany rodzaju pracy,
- którzy wskutek wypadku lub dłuższej choroby utracili czasowo zdolność do pracy i wymagają adaptacji do pracy.
Zatem rehabilitacji mogą być poddani pracownicy, którzy faktycznie nie utracili zdolności do pracy i w stosunku do których odsunięcie od dotychczasowej pracy jest działaniem profilaktycznym, zapobiegającym inwalidztwu. Procesowi temu mogą być poddani także pracownicy, którzy czasowo utracili zdolność do wykonywania dotychczasowej pracy, a praca wykonywana w warunkach rehabilitacji zawodowej może zdolność tę przywrócić.
Zasiłek wyrównawczy przysługuje wyłącznie pracownikowi. Jest więc świadczeniem z ubezpieczenia chorobowego (prewencyjnym), mającym chronić pracownika, który wskutek obniżenia sprawności organizmu i w celu przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej podejmuje inną pracę niż wykonywana dotychczas, a następstwem poddania się rehabilitacji zawodowej jest zmniejszenie wysokości osiąganego wynagrodzenia.
Poddanie się rehabilitacji zawodowej ma miejsce wówczas, gdy pracownik ze zmniejszoną sprawnością do pracy, wykonuje pracę w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej lub u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy.
Rehabilitację zawodową przeprowadza się za zgodą pracownika stosownie do wskazań zawartych w orzeczeniu o potrzebie poddania pracownika rehabilitacji zawodowej, o której orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS.
Zasiłek wyrównawczy wypłaca się przez okres rehabilitacji zawodowej, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące, licząc od dnia, w którym pracownik podjął rehabilitację. Okres, na który orzeczono potrzebę rehabilitacji zawodowej może być skrócony, jeżeli rehabilitacja zawodowa stała się niecelowa, np. jeśli cel rehabilitacji został osiągnięty wcześniej lub oceniono, że celu rehabilitacji nie da się osiągnąć. O okolicznościach skrócenia okresu rehabilitacji z uwagi na stan zdrowia pracownika orzeka lekarz orzecznik ZUS.
Od orzeczenia lekarza orzecznika dotyczącego potrzeby przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej oraz niecelowości rehabilitacji zawodowej można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Natomiast Prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości tego orzeczenia.
