Obowiązek sporządzenia spisu z natury u podatników prowadzących podatkowe księgi wynika z § 24 rozporządzenia w sprawie PKPiR. Zgodnie z tym przepisem, podatnicy są obowiązani do sporządzenia i wpisania do księgi spisu z natury na dzień 1 stycznia, na koniec każdego roku podatkowego, na dzień rozpoczęcia działalności w ciągu roku podatkowego, a także w razie utraty w ciągu roku podatkowego prawa do opłacania podatku na podstawie ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, zmiany wspólnika, zmiany proporcji udziałów wspólników lub likwidacji działalności.
Obowiązek sporządzenia spisu z natury na dzień 1 stycznia roku podatkowego nie dotyczy podatników, którzy sporządzili spis z natury na koniec poprzedniego roku podatkowego. W tym przypadku zamiast spisu z natury na dzień 1 stycznia roku podatkowego do księgi wpisuje się spis z natury sporządzony na dzień 31 grudnia poprzedniego roku podatkowego.
Spis z natury podlega wpisaniu do księgi także wówczas, gdy osoby prowadzące działalność gospodarczą sporządzają go za okresy miesięczne oraz gdy na podstawie odrębnych przepisów jego sporządzenie zarządził naczelnik urzędu skarbowego.
| Sporządzenie spisu z natury jest konieczne ze względu na konieczność ustalenia - w prawidłowej wysokości - dochodu za dany rok podatkowy. Jak stanowi bowiem art. 24 ust. 2 ustawy o PDOF, u podatników osiągających dochody z działalności gospodarczej i prowadzących PKPiR dochodem z działalności gospodarczej jest różnica pomiędzy przychodem z tej działalności a kosztami uzyskania:
1) powiększona o różnicę pomiędzy wartością remanentu końcowego i początkowego - jeżeli wartość remanentu końcowego jest wyższa niż wartość remanentu początkowego, lub
2) pomniejszona o różnicę pomiędzy wartością remanentu początkowego i końcowego - jeżeli wartość remanentu początkowego jest wyższa.
|
Sporządzenie spisu z natury
Podatnicy prowadzący PKPiR są obowiązani do sporządzenia i wpisania do księgi spisu z natury:
- towarów handlowych,
- materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych,
- półwyrobów,
- produkcji w toku,
- wyrobów gotowych,
- braków i odpadów.
Spis z natury powinien obejmować również towary stanowiące własność podatnika, znajdujące się w dniu sporządzenia spisu poza zakładem podatnika, a także towary obce znajdujące się w zakładzie podatnika (towary obce nie podlegają wycenie; wystarczające jest ilościowe ich ujęcie w spisie towarów z podaniem informacji, czyją stanowią własność).
UWAGA! W spisie z natury nie wykazuje się wyposażenia ani środków trwałych czy wartości niematerialnych i prawnych.
Spis z natury powinien zawierać co najmniej następujące dane:
- imię i nazwisko właściciela zakładu (nazwę firmy),
- datę sporządzenia spisu,
- numer kolejny pozycji arkusza spisu z natury,
- szczegółowe określenie towaru i innych składników spisu,
- jednostkę miary, ilość stwierdzoną w czasie spisu, cenę w złotych i groszach za jednostkę miary, wartość wynikającą z przemnożenia ilości towaru przez jego cenę jednostkową, wartość wynikającą z przemnożenia ilości innych składników (wymienionych w § 24 ww. rozporządzenia) przez ich cenę jednostkową,
- łączną wartość spisu z natury oraz klauzulę "Spis zakończono na pozycji...",
- podpisy osób sporządzających spis oraz podpis właściciela zakładu (wspólników).
|
Jeżeli podatnik prowadzi działalność kantorową, to spisem z natury obejmuje niesprzedane wartości dewizowe. W przypadku prowadzenia księgarń i antykwariatów księgarskich, w spisie można obejmować jedną pozycją wydawnictwa o tej samej cenie, bez względu na nazwę i nazwisko autora, z podziałem na książki, broszury, albumy i inne. Z kolei przy prowadzeniu działów specjalnych produkcji rolnej - spisem z natury należy objąć niezużyte w toku produkcji materiały i surowce oraz ilość zwierząt według gatunków z podziałem na grupy.
Spis z natury powinien być sporządzony w sposób staranny i trwały oraz zakończony i zaopatrzony w podpisy osób uczestniczących w spisie.
Wycena składników spisu
Sporządzony spis z natury podlega odpowiedniej wycenie. Podatnik jest obowiązany dokonać wyceny składników objętych spisem najpóźniej w terminie 14 dni od dnia jego zakończenia, według:
- cen zakupu lub
- cen nabycia albo
- cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, jeżeli są one niższe od cen zakupu lub nabycia.
Do określenia stanu wartościowego składników objętych spisem z natury podatnicy stosują głównie ceny zakupu lub nabycia albo ceny rynkowe czy koszty wytworzenia.
Sposób, w jaki należy dokonać wyceny składników objętych spisem z natury, przedstawia tabela:
Wycena składników objętych spisem z natury u podatników prowadzących PKPiR
| Składniki objęte spisem z natury:
|
Sposób wyceny:
|
| materiały i towary handlowe
|
według cen zakupu lub nabycia albo według cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, jeżeli są one niższe od cen zakupu lub nabycia,
|
| półwyroby (półfabrykaty), wyroby gotowe, braki własnej produkcji
|
według kosztów wytworzenia,
|
| produkcja niezakończona przy działalności usługowej i budowlanej
|
według kosztów wytworzenia, z tym że nie może to być wartość niższa od kosztów materiałów bezpośrednich zużytych do produkcji niezakończonej,
|
| odpady użytkowe, które w toku działalności utraciły swoją pierwotną wartość użytkową
|
według wartości wynikającej z oszacowania uwzględniającego ich przydatność do dalszego użytkowania,
|
| niesprzedane wartości dewizowe
|
według cen zakupu, jednak w wysokości nie wyższej niż kurs średni ogłaszany przez NBP w dniu kończącym rok podatkowy,
|
| produkcja zwierzęca
|
według cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, z uwzględnieniem gatunku, grupy i wagi zwierząt
|
Jak wynika z objaśnień do podatkowej księgi przychodów i rozchodów, zamieszczonych w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia, w celu ustalenia wartości poszczególnych składników spisu z natury materiałów i towarów handlowych według cen nabycia należy ustalić procentowy wskaźnik kosztów ubocznych zakupu (kolumna 11) w stosunku do ogólnej wartości zakupu towarów handlowych i materiałów zewidencjonowanych w kolumnie 10 (suma kosztów ubocznych zakupu przemnożona przez 100 i podzielona przez wartość zakupu). O tak ustalony wskaźnik należy podwyższyć jednostkowy koszt zakupu, a następnie ustalić wartość poszczególnych składników spisu z natury. Podatnik może również dokonać wyceny wartości materiałów i towarów handlowych według cen zakupu, tj. bez podwyższenia tej ceny o wskaźnik kosztów ubocznych zakupu.
W razie gdy do wyceny towarów podatnik przyjął kwotę niższą od ceny zakupu lub nabycia albo od kosztów wytworzenia - w szczególności z powodu uszkodzenia czy wyjścia z mody - przy poszczególnych pozycjach powinien uwidocznić również jednostkową cenę zakupu (nabycia) lub koszt wytworzenia.
Jeżeli podatnik zmniejszył koszty uzyskania przychodów lub zwiększył przychody na podstawie art. 22p ustawy o PDOF (przepis ten dotyczy płatności przekraczających 15.000 zł lub równowartość tej kwoty) i jeżeli było to związane z zaliczeniem do kosztów uzyskania przychodów wydatków dotyczących składników objętych spisem z natury - wartość spisu pomniejsza się o kwotę, o którą podatnik zmniejszył koszty lub zwiększył przychody.
Wpis w księdze
Spis z natury podatnicy wpisują do księgi podatkowej według poszczególnych rodzajów jego składników lub w jednej pozycji (sumie), jeżeli na podstawie spisu zostało sporządzone odrębne, szczegółowe zestawienie poszczególnych jego składników (zestawienie przechowuje się łącznie z księgą).
W przypadku, gdy podatnik na koniec roku podatkowego nie posiada składników majątku podlegających wykazaniu w spisie, w związku z czym wartość spisu wynosi 0 zł, zasadne jest, aby taką informację zamieścił w księdze.
Wartość wynikająca ze spisu z natury wpływa na dochód/stratę z działalności gospodarczej poprzez różnice remanentowe, stosownie do art. 24 ust. 2 ustawy o PDOF.
Czynnością powiązaną ze sporządzeniem spisu z natury i jednocześnie kończącą proces zakończenia roku podatkowego jest ustalenie dochodu/straty.
