Ochrona kupującego przedsiębiorcy

Uprawnienia profesjonalnych uczestników obrotu gospodarczego z tytułu wadliwości kupionej rzeczy zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym. Sprzężone z tymi uprawnieniami obowiązki sprzedawców nie są jednak nieograniczone w czasie. Ponadto sami kupujący, chcąc dochodzić roszczeń z tytułu rękojmi, muszą dochować kodeksowo przewidzianych aktów staranności. Zakres odpowiedzialności sprzedawcy może być również zmodyfikowany lub ograniczony na podstawie umowy.

Ustawowe definicje

Zawierając umowę sprzedaży, sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Taką definicję przewiduje art. 535 § 1 Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę. Mowa tu o instytucji rękojmi, której regulacje w znacznej części przypadków nie znajdą zastosowania do umów sprzedaży zawieranych z konsumentami albo osobami fizycznymi zawierającymi umowę bezpośrednio związaną z ich działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tych osób charakteru zawodowego. W tych przypadkach znaczenie bowiem mają przepisy ustawy o prawach konsumenta. Kodeks cywilny definiuje wadę jako niezgodność rzeczy sprzedanej z umową.

Ustawowe i umowne

Stosownie do art. 557 Kodeksu cywilnego sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. W przypadku gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku (czyli głównie rzeczy występujące powszechnie, powtarzalne i zastępowalne) albo rzeczy mające powstać w przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy.

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi strony mogą w drodze porozumienia swobodnie rozszerzyć, ograniczyć, a niekiedy nawet całkowicie wyłączyć. Wyłączenie oraz ograniczenie odpowiedzialności z tego tytułu zawsze będzie bezskuteczne, jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę przed kupującym. W przypadku natomiast, gdy kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych.

Uprawnienia i obowiązki

W sytuacji gdy kupujący będący profesjonalnym uczestnikiem obrotu gospodarczego stwierdzi, że sprzedana mu rzecz ma wady, może zażądać jej naprawy (usunięcia wady), wymiany, odstąpić od umowy albo domagać się obniżenia ceny.

Oświadczenie w przedmiocie obniżenia ceny czy odstąpienia od umowy będzie skuteczne, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie znajdzie jednak zastosowania, jeżeli dana rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca uprzednio nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, mimo zgłoszenia takiego żądania przez kupującego. Odstąpienie od umowy jest niedopuszczalne, jeżeli stwierdzona wada nie jest istotna, a więc gdy mimo jej wystąpienia kupiona rzecz jest użyteczna zgodnie ze swoim przeznaczeniem.

W przypadku zażądania przez kupującego wymiany wadliwej rzeczy albo usunięcia wady, sprzedawca może odmówić, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej.

Jeśli rzecz wadliwa została zamontowana, kupujący może żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady. W razie niewykonania tego obowiązku przez sprzedawcę kupujący jest upoważniony do dokonania tych czynności na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy. Sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej.

Kupujący, który wykonuje uprawnienia z tytułu rękojmi, jest obowiązany na koszt sprzedawcy dostarczyć rzecz wadliwą do miejsca oznaczonego w umowie sprzedaży, a gdy takiego miejsca nie określono w umowie - do miejsca, w którym rzecz została wydana kupującemu. Jeżeli natomiast, ze względu na rodzaj rzeczy lub sposób jej zamontowania, dostarczenie rzeczy przez kupującego byłoby nadmiernie utrudnione, kupujący jest obowiązany udostępnić rzecz sprzedawcy w miejscu, w którym rzecz się znajduje.

Koszty wymiany lub naprawy, co do zasady, ponosi sprzedawca. W szczególności obejmuje to koszty demontażu i dostarczenia rzeczy, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia. Sprzedawca ma obowiązek przyjąć od kupującego rzecz wadliwą w razie wymiany rzeczy na wolną od wad lub odstąpienia od umowy.

Jeżeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności, a w szczególności może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów.

Terminy

Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Kodeks cywilny nie zawiera odpowiedniej regulacji dotyczącej wad prawnych rzeczy. W piśmiennictwie podnosi się, że odpowiedzialność sprzedawcy powstaje, jeżeli wada prawna istniała w chwili sprzedaży. Przy rzeczach oznaczonych indywidualnie odpowiedzialność sprzedawcy obejmuje jednak również wady prawne, które powstały po zawarciu umowy sprzedaży, ale przed wydaniem rzeczy kupującemu.

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi została ustawowo ograniczona w czasie i występuje, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem 2 lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości - przed upływem 5 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady.

Przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący jest zobowiązany zbadać rzecz w czasie i w sposób przyjęty dla rzeczy tego rodzaju oraz zawiadomić niezwłocznie sprzedawcę o stwierdzonej wadzie (przykład). Obowiązek niezwłocznego zawiadomienia występuje również, gdy wada wyszła na jaw dopiero później. W przeciwnym przypadku kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, chyba że sprzedawca wiedział o wadzie albo zapewnił kupującego, że wady nie istnieją.