Kodeks cywilny przewiduje, że w przypadku umowy o roboty budowlane inwestor może odstąpić od umowy już w chwili, gdy zaistnieje samo prawdopodobieństwo nieukończenia prac w terminie. Inwestor dzięki temu ma znacznie silniejszą pozycję niż strona chcąca odstąpić od umowy na podstawie ogólnych przepisów dotyczących umów wzajemnych. W tym ostatnim przypadku bowiem uprawnienie do odstąpienia powstaje dopiero wtedy, gdy druga strona dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej i po upływie dodatkowego terminu wyznaczonego do wykonania zobowiązania łącznie z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu dojdzie do odstąpienia od umowy. Orzecznictwo wypracowało dość jednolite stanowisko co do tego, że uprawnienie inwestora do odstąpienia nie jest całkowicie niezależne od przyczyn opóźnienia.
Zasady ogólne
Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy.
Wierzyciel może skorzystać z przywołanego uprawnienia w sytuacji, gdy dłużnik wzajemny uchybił terminowi spełnienia świadczenia w wyniku okoliczności, za które ten ostatni odpowiada. W przypadku wystąpienia zwłoki, wierzyciel najpierw powinien wyznaczyć dłużnikowi dodatkowy odpowiedni termin do wykonania zobowiązania. Jednocześnie powinien wskazać, że w razie bezskutecznego upływu zakreślonego terminu wierzyciel będzie uprawniony do odstąpienia od umowy. Oba wskazane elementy powinny znaleźć się w oświadczeniu wierzyciela. Dopiero dochowanie wskazanych wymogów formalnych oraz brak świadczenia w dodatkowym terminie upoważnia wierzyciela wzajemnego do złożenia oświadczenia o odstąpieniu, które unicestwi zobowiązania wynikające z zawartej umowy.
Zdecydowanie mniej restrykcji Kodeks cywilny przewiduje na wypadek, gdy strona obowiązana do spełnienia świadczenia oświadczy, że świadczenia tego nie spełni. W takiej sytuacji druga strona umowy może odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. Jest do tego uprawniona nawet jeszcze przed nadejściem oznaczonego w umowie terminu spełnienia świadczenia.
Umowne uprawnienia
Strony umowy wzajemnej już na etapie sporządzania kontraktu mogą przewidzieć uprawnienie do odstąpienia od umowy na wypadek niewykonania zobowiązania w ściśle określonym terminie. Umożliwi to stronie uprawnionej odstąpienie od umowy w przypadku wystąpienia zwłoki drugiej strony, bez konieczności wyznaczenia jej dodatkowego terminu.
Jednak również w tym przypadku uprawnienie do odstąpienia przysługuje wierzycielowi dopiero po przekroczeniu przez dłużnika wyznaczonego umownie terminu. Odstąpienie nie będzie skuteczne wcześniej, nawet jeżeli z okoliczności wynika, że dochowanie terminu nie jest możliwe.
Niewykonanie umowy
Skutki odstąpienia od umowy zostały uregulowane w art. 494 § 1 K.c. Zgodnie z jego brzmieniem strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, jest obowiązana zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Inwestor ma łatwiej
Zdecydowanie szersze uprawnienia przysługują inwestorowi na wypadek wystąpienia opóźnień przy realizacji robót budowlanych. Art. 656 § 1 K.c. odnoszący się do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu, jak również do uprawnień inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu, odsyła do stosowania odpowiednio przepisów o umowie o dzieło.
Na mocy przywołanej regulacji do umów o roboty budowlane znajdzie zastosowanie art. 635 K.c., w myśl którego, jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.
W przypadku umowy o roboty budowlane, aby inwestor mógł odstąpić od umowy, nie musi dojść do faktycznego przekroczenia terminu przez wykonawcę. Nie ma też obowiązku wyznaczania mu dodatkowego terminu.
Przesłanki
Odstąpienie od umowy o roboty budowlane przez inwestora jest możliwe, gdy wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem robót. Ponadto musi powstać stan wysokiego prawdopodobieństwa, że roboty nie zostaną ukończone w uzgodnionym terminie.
Należy zwrócić uwagę, że nie mamy tu do czynienia z opóźnieniem w typowym znaczeniu. Zatem prawo odstąpienia nie powstanie, jeżeli brak możliwości wykonania zobowiązania w terminie będzie wynikiem przede wszystkim działań lub zaniechań inwestora. W piśmiennictwie można odnaleźć także stanowisko, zgodnie z którym odstąpienie nie jest uzasadnione, jeżeli do opóźnienia przyczyniły się okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności. Podobnie przepis ten interpretują sądy (patrz ramka).
Decydująca jest również waga opóźnienia. Musi być istotna na tyle, że jest nieprawdopodobne, aby roboty zostały ukończone w umówionym czasie. Zatem samo opóźnienie czy nawet zwłoka w rozpoczęciu wykonywania robót nie będą wystarczające do uznania, że inwestor może skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy.
|
"W przypadku umowy o dzieło, co do zasady, samo opóźnienie w realizacji robót, a więc niedotrzymanie terminu realizacji robót nawet z przyczyn przez wykonawcę niezawinionych, upoważnia do odstąpienia od umowy i to bez konieczności wyznaczenia terminu dodatkowego, na co wskazuje już tylko posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem opóźnienia, a nie zwłoki w wykonaniu dzieła. Bezzasadny jest jednak pogląd, że skoro art. 635 K.c. nie zawiera rozróżnienia opóźnienia zawinionego i niezawinionego przez przyjmującego zamówienie, to uprawnienie zamawiającego do odstąpienia od umowy jest całkowicie niezależne od przyczyny tego opóźnienia, zatem może on od umowy odstąpić także wówczas, gdy opóźnienie zostało przez niego spowodowane. Jeżeli bowiem przyjmujący zamówienie nie spełnia świadczenia z powodu braku potrzebnego do wykonania dzieła współdziałania zamawiającego, to nie zachodzi przesłanka opóźnienia się przyjmującego zamówienie, warunkująca prawo zamawiającego do odstąpienia od umowy".
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 grudnia 2020 r., sygn. akt I AGa 70/20
"Przepis art. 635 K.c. w zw. z art. 656 K.c. (...) przewiduje możliwość odstąpienia od umowy w sytuacji gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z wykończeniem dzieła. Nie zachodzi zatem taka podstawa odstąpienia od umowy przez zamawiającego w sytuacji, gdy za opóźnienie z wykonaniem dzieła odpowiedzialne są obie strony umowy, a nie tylko przyjmujący zamówienie. Stanowisko takie potwierdza również judykatura, przyjmując, że jeżeli zamawiający odstępuje od umowy w sytuacji, gdy opóźnienie jest wynikiem okoliczności, za które również ponosi odpowiedzialność, to odstąpienie na podstawie art. 635 K.c. jest bezskuteczne".
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 8 września 2021 r., sygn. akt I AGa 354/20
|
| Przykład
Wykonawca zobowiązał się przeprowadzić prace remontowe w celu przygotowania lokalu do prowadzenia w nim działalności gastronomicznej. Prace miały zostać zrealizowane w dwa miesiące od daty zawarcia umowy. Wykonawca nie rozpoczął prac przez pierwsze trzy tygodnie. Przez kolejne dwa tygodnie w lokalu prace realizowała tylko jedna osoba. W szóstym tygodniu wykonawca poinformował inwestora, że nie jest w stanie oddać gotowego lokalu w ustalonym terminie i wniósł o jego przesunięcie o miesiąc. W zaistniałych okolicznościach inwestor jest uprawniony do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
|
