Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe małżonka

Podatnik, który jest w związku małżeńskim, odpowiada za obciążające go podatki majątkiem osobistym oraz majątkiem wspólnym swoim i małżonka.

Wspólny dorobek

Zasady funkcjonowania małżeńskiej wspólności majątkowej reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte przez jednego lub oboje małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej. Są to w szczególności: pobrane pensje, dochody z innej działalności zarobkowej, dochody z majątku wspólnego, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, środki zgromadzone na koncie lub subkoncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) każdego z małżonków. Majątek wspólny jest współwłasnością łączną. Nie może być podzielony w czasie trwania wspólności majątkowej. Cały majątek wspólny jest zarówno majątkiem tego małżonka, na którym ciąży obowiązek zapłaty podatku, jak i drugiego małżonka. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków (patrz ramka).

Małżonkowie, którzy korzystają z prawa do łącznego opodatkowania swoich dochodów, ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę podatku wynikającego ze wspólnego zeznania podatkowego. Każdy z nich ma prawo i obowiązek uregulować cały podatek. Jeżeli jeden z małżonków umrze przed zapłatą podatku wynikającego ze wspólnego rozliczenia, drugi przejmuje pełną odpowiedzialność za jego uiszczenie. Wyłączona jest w tym przypadku odpowiedzialność innych spadkobierców.

Wyłączenie wspólności

Małżeńska wspólność majątkowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego (chyba że małżonkowie podpiszą wcześniej umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową).

Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania małżeńskiej wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem: zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu, ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka, uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Koreluje to z art. 27e § 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przepis ten stanowi, że zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej lub wystąpienie innego zdarzenia skutkującego ograniczeniem, zniesieniem, wyłączeniem lub ustaniem odpowiedzialności dłużnika podatkowego (obejmującej jego majątek osobisty oraz majątek wspólny jego i małżonka) uznaje się za bezskuteczne do składnika majątkowego, który wchodziłby w skład majątku wspólnego, gdyby nie zawarto umowy majątkowej małżeńskiej lub nie wystąpiło wspomniane zdarzenie prawne. Składnik ten uznaje się za wchodzący w skład majątku wspólnego.

Małżonek dłużnika podatkowego może wnieść sprzeciw w sprawie odpowiedzialności majątkiem wspólnym. Podstawą sprzeciwu jest ograniczenie, zniesienie, wyłączenie lub ustanie odpowiedzialności całością albo częścią majątku wspólnego. Argumentem potwierdzającym wyłączenie odpowiedzialności nie jest faktyczna separacja małżonków - separacja musi wynikać z prawomocnego orzeczenia sądu (por. wyrok WSA w Kielcach z dnia 29 czerwca 2023 r., sygn. akt I SA/Ke 191/23).

Sprzeciw wnosi się do wierzyciela za pośrednictwem organu egzekucyjnego. Należy określić w nim istotę i zakres żądania oraz dowody uzasadniające to żądanie. Wierzyciel wydaje postanowienie, w którym sprzeciw: oddala, uznaje w całości, uznaje w części i w pozostałym zakresie go oddala. Postanowienie w sprawie sprzeciwu doręcza się małżonkowi dłużnika i dłużnikowi.

Na postanowienie o oddaleniu sprzeciwu przysługuje zażalenie. Jeżeli postanowienie stanie się ostateczne, wierzyciel niezwłocznie zawiadamia organ egzekucyjny o sposobie i dacie ostatecznego rozpatrzenia sprzeciwu. Do czasu zawiadomienia o tym organu egzekucyjnego, sprzedaży lub wykonaniu podlega wyłącznie odpowiednio rzecz lub prawo majątkowe wchodzące w skład majątku osobistego dłużnika. Nie dotyczy to wchodzącej w skład majątku wspólnego ruchomości ulegającej szybkiemu zepsuciu albo ruchomości, nad którą sprawowanie dozoru lub której przechowywanie powodowałoby wydatki niewspółmierne do jej wartości lub znaczne obniżenie jej wartości.

W przypadku ostatecznego oddalenia sprzeciwu małżonka dłużnika egzekucja z majątku wspólnego jest kontynuowana poprzez realizację zastosowanego środka egzekucyjnego lub zastosowanie kolejnego środka egzekucyjnego. Jeżeli sprzeciw zostanie ostatecznie uznany w całości albo w części, organ egzekucyjny uchyla czynność egzekucyjną odpowiednio w całości albo w części, jeżeli osoba trzecia nie nabyła rzeczy lub prawa majątkowego w egzekucji z majątku wspólnego, a także usuwa stwierdzoną wadę czynności egzekucyjnej.

Wiedza o długach

Istnieją sposoby na poznanie stanu zadłużenia współmałżonka.

Małżonek może wystąpić do urzędu skarbowego o wystawienie zaświadczenia o zaległościach podatkowych współmałżonka, także rozwiedzionego w zakresie zaległości powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Przewiduje to art. 306h § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej. Zaświadczenie można uzyskać zasadniczo za zgodą małżonka będącego dłużnikiem podatkowym. Powinna być ona wyrażona na piśmie, z podpisem podatnika urzędowo lub notarialnie poświadczonym, albo w formie dokumentu elektronicznego. Zgoda nie jest potrzebna małżonkom pozostającym we wspólności majątkowej. Małżonek ubiegający się o zaświadczenie musi jednak złożyć oświadczenie o pozostawaniu z podatnikiem we wspólności majątkowej. Przedkłada się je na formularzu ORD-M.

Informację o stanie zadłużenia może na etapie postępowania egzekucyjnego uzyskać małżonek dłużnika podatkowego pozostający z nim we wspólności majątkowej. Wskazuje tak art. 27e § 4 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Organ egzekucyjny, na wniosek małżonka dłużnika, ma obowiązek zawiadomić go o aktualnej wysokości dochodzonej należności pieniężnej, odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i egzekucyjnych. Poucza go jednocześnie o zakazie rozporządzania uprzednio zajętą rzeczą lub prawem majątkowym wchodzących w skład majątku wspólnego oraz o zakazie realizacji tego prawa majątkowego poza częścią wolną od zajęcia.