Spadkobiercy dziedziczą po zmarłym podatniku nie tylko niezapłacone zobowiązania podatkowe, ale także nieodebrane nadpłaty podatków. Sukcesja praw i obowiązków zmarłego podatnika odbywa się na zasadach określonych w art. 97-105 Ordynacji podatkowej.
Sprawy w spadku
Spadkobiercy przejmują majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy przewidziane w przepisach prawa podatkowego oraz wynikające z decyzji wydanych na podstawie tych przepisów (pomijamy kwestię kontynuacji działalności gospodarczej przez zarząd sukcesyjny po śmierci przedsiębiorcy). Jeżeli podatnik zmarł w toku postępowania dotyczącego tych praw i obowiązków, spadkobiercy wstępują w jego miejsce. Organy podatkowe mają obowiązek poinformować ich o niezakończonych sprawach: wszczętych kontrolach i postępowaniach podatkowych, doręczonych decyzjach, nierozpatrzonych odwołaniach itp. (patrz ramka: Organy podatkowe...).
|
Organy podatkowe zawiadamiają spadkobierców o:
| -
|
złożonych przez spadkodawcę odwołaniach od decyzji, zażaleniach na postanowienia i skargach do sądu administracyjnego,
|
| -
|
decyzjach o odroczeniu terminu płatności podatku, odroczeniu zapłaty zaległości podatkowej, rozłożeniu na raty spłaty podatku lub zaległości podatkowych, jeżeli nie upłynął termin płatności odroczonego podatku lub zaległości podatkowej lub termin płatności rat,
|
| -
|
decyzjach i postanowieniach, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego,
|
| -
|
wszczętej kontroli podatkowej lub celno-skarbowej,
|
| -
|
złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczęcie postępowania podatkowego,
|
| -
|
postępowaniach wszczętych wobec spadkodawcy z urzędu.
|
|
W sprawach następstwa prawnego spadkobierców właściwy jest urząd skarbowy ustalony ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.
Wyjątek od sukcesji podatkowej wprowadzono w przypadku łącznego opodatkowania małżonków z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Jeżeli jeden z małżonków umrze po złożeniu wspólnego zeznania podatkowego, drugi ponosi odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe oraz przysługuje mu wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku. Przewiduje to art. 92 § 3a Ordynacji podatkowej. Uprawnionym do otrzymania nadpłaty podatku dochodowego wynikającej ze wspólnego rozliczenia jest - w przypadku śmierci jednego z małżonków - wyłącznie żyjący małżonek. Nadpłata nie przechodzi na spadkobierców. Jeżeli natomiast małżonkowie wykazali we wspólnym zeznaniu podatkowym podatek do zapłaty, a jeden z nich umrze przed jego uregulowaniem, drugi przejmuje pełną odpowiedzialność za uiszczenie wymaganej kwoty. Spadkobiercy nie odpowiadają za ten podatek.
Jedna decyzja
Spadkobiercy nie składają za spadkodawcę deklaracji i zeznań podatkowych, aby wykazać niezapłacony przez niego podatek lub odzyskać nadpłatę podatku. Urząd skarbowy orzeka o zakresie ich odpowiedzialności lub uprawnień w (jednej) decyzji.
Rozstrzygnięcie zapada na podstawie wydanych wobec spadkodawcy ostatecznych decyzji oraz złożonych przez niego prawidłowych deklaracji i zeznań podatkowych. Jeżeli deklaracja lub zeznanie podatkowe nie zostały złożone albo zawierają błędy, urząd skarbowy, orzekając o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców, jednocześnie ustala lub określa wysokość zobowiązania podatkowego, straty, nadpłaty, zwrotu podatku czy nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do odliczenia w następnych okresach rozliczeniowych. Od decyzji urzędu skarbowego można odwołać się do dyrektora izby administracji skarbowej.
Decyzja o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców może być wydana do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego spadkodawcy, za które odpowiadają spadkobiercy, wynikającego z art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej. Przedawnienie zobowiązania podatkowego następuje zgodnie z tym przepisem zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku (por. uchwałę NSA z dnia 23 maja 2016 r., sygn. akt II FPS 6/15). Należy jednak pamiętać, że bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy. To czas na przeprowadzenie postępowania spadkowego oraz ustalenie kręgu spadkobierców odpowiadających za długi - w tym zaległości podatkowe - zmarłego.
Spadkobiercy odpowiadają za podatki spadkodawcy zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Spadkobierca może: przyjąć spadek wprost i odpowiadać za długi spadkowe bez ograniczenia albo przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza i ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, albo odrzucić spadek i nie odpowiadać za długi spadkowe. Potencjalny spadkobierca może uzyskać zaświadczenie ZAS-S o wysokości zobowiązań spadkodawcy (patrz ramka: Zakres odpowiedzialności spadkobierców). Urząd skarbowy wystawia takie zaświadczenie na wniosek osoby, która uprawdopodobni, że może być spadkobiercą. Wnioskodawca może wykazać ten fakt, przedstawiając np. testament.
|
Zakres odpowiedzialności spadkobierców:
| -
|
zobowiązania podatkowe spadkodawcy,
|
| -
|
zaległości podatkowe, w tym również należności traktowane jako zaległości podatkowe, o których mowa w art. 52 oraz art. 52a Ordynacji podatkowej, np. nienależnie otrzymana nadpłata podatku,
|
| -
|
odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych,
|
| -
|
pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika,
|
| -
|
niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony VAT oraz ich oprocentowanie,
|
| -
|
opłata prolongacyjna,
|
| -
|
koszty postępowania podatkowego,
|
| -
|
koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.
|
|
Długi i nadpłaty
Zobowiązania wynikające z decyzji o zakresie odpowiedzialności spadkobierców należy uregulować w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia.
Odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy nalicza się zasadniczo do dnia otwarcia spadku. Otwarcie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Czas trwania postępowania spadkowego oraz podatkowego nie skutkuje więc wzrostem obciążeń odsetkowych. Odsetki za zwłokę są jednak nadal naliczane w razie niedotrzymania przez spadkobierców terminu płatności zobowiązania wynikającego z decyzji o zakresie ich odpowiedzialności (14-dniowego). Biegną one dalej od dnia następnego po upływie tego terminu. Przerwa w naliczaniu odsetek za zwłokę trwa w okresie od dnia otwarcia spadku do dnia upływu terminu płatności zobowiązania wskazanego w decyzji o odpowiedzialności spadkobierców (por. wyrok NSA z dnia 23 października 2019 r., sygn. akt I FSK 1441/19).
Przypadające na rzecz spadkodawcy nadpłaty oraz zwroty podatków, a także oprocentowanie z tych tytułów, są natomiast zwracane poszczególnym spadkobiercom proporcjonalnie do ich udziału spadkowego. Ten udział musi być określony w prawomocnym postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub w zarejestrowanym akcie poświadczenia dziedziczenia złożonym w urzędzie skarbowym.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.)
Ustawa z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2023 r. poz. 2505 ze zm.)
