Artykuł 3 - definicje określeń używanych w ustawie

Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) tytuł ubezpieczenia chorobowego - zatrudnienie lub inną działalność, których podjęcie rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych;

2) płatnik składek - płatnika składek na ubezpieczenie chorobowe w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych;

3) wynagrodzenie - przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe;

4) przychód - kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe;

5) wypadek w drodze do pracy lub z pracy - zdarzenie, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia chorobowego uznane za wypadek na zasadach określonych w przepisach o emeryturach i rentach z FUS.

Wymienione pojęcia są używane również w niniejszym komentarzu.

Za tytuł ubezpieczenia chorobowego uważa się zatrudnienie lub inną działalność, której podjęcie rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnia do objęcia tym ubezpieczeniem na zasadzie dobrowolności, w rozumieniu przepisów ustawy o sus. Za płatnika składek uznaje się płatnika składek na ubezpieczenie chorobowe w rozumieniu przepisów ustawy o sus.

Tytułem obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego jest:

• zatrudnienie w ramach stosunku pracy - od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku,
• wykonywanie pracy na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej, innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną oraz spółdzielni kółek rolniczych, zajmujących się produkcją rolną, działających zgodnie z art. 138-178 oraz art. 180 § 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2021 r. poz. 648 ze zm.), na innej podstawie niż stosunek pracy lub wytwarzanie na jej rzecz produktów rolnych w prowadzonym przez siebie gospodarstwie - od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni do dnia zakończenia jej wykonywania,
• odbywanie służby zastępczej - od dnia powołania lub skierowania do tej służby do dnia zwolnienia z tej służby,
• bycie małżonkiem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - od dnia objęcia urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do dnia upływu kadencji, na którą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej został wybrany, a w przypadku gdy dana osoba spełniła warunki określone w art. 4 pkt 19 ustawy o sus w trakcie kadencji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej albo przestała spełniać te warunki w trakcie kadencji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - od dnia rozpoczęcia spełniania warunków do dnia zakończenia ich spełniania.

Tytułem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jest:

• wykonywanie pracy nakładczej oraz pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia - od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy,
• prowadzenie pozarolniczej działalności - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie art. 36aa ustawy o sus oraz przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców,
• współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, wykonywaniu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia - od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy zlecenia lub współpracy z osobami fizycznymi wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców do dnia zakończenia tej współpracy,
• pobieranie stypendium doktoranckiego - w okresie otrzymywania tego stypendium,
• wykonywanie odpłatnie pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy do dnia jej zakończenia,
• posiadanie statusu duchownego - od dnia przyjęcia do stanu duchownego do dnia wystąpienia z tego stanu, a w przypadku alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów - od dnia ukończenia 25 lat.

Płatnikiem składek na ubezpieczenie chorobowe jest m.in.:

• pracodawca - w stosunku do pracowników i osób odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca ZUS,
• podmiot, na rzecz którego wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - w stosunku do osób, które ją wykonują, na podstawie skierowania do pracy, lub podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłek wypłaca ten podmiot,
• ubezpieczony zobowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenia społeczne,
• duchowny niebędący członkiem zakonu albo przełożony domu zakonnego lub klasztoru w stosunku do członków swych zakonów lub, za zgodą ZUS, inna zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna w stosunku do duchownych objętych tą zgodą,
• osoba prowadząca pozarolniczą działalność - w stosunku do osób współpracujących przy prowadzeniu tej działalności,
• Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - w stosunku do małżonka Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Omawiany artykuł w pkt. 3 i 4 precyzuje co należy uważać za wynagrodzenie lub przychód stanowiące podstawę wymiaru zasiłków z ubezpieczenia chorobowego dla poszczególnych grup ubezpieczonych.

Zgodnie z definicją przyjętą przez ustawodawcę, za wynagrodzenie uważa się przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe. Natomiast przychód to kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się zdarzenie, którego definicja została określona w art. 57b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.), dalej ustawy emerytalnej. W myśl tego przepisu, za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Sąd Najwyższy w wyroku z 24 października 1978 r. (sygn. akt III URN 26/78, PiZS 1980/7/70) stwierdził, że o zewnętrznym charakterze przyczyny zdarzenia można mówić wtedy, gdy wypadek pozostaje poza wolą i świadomością pracownika, w odróżnieniu od przyczyny wewnętrznej - tkwiącej w organizmie poszkodowanego, która również może spowodować uszczerbek na zdrowiu. W razie stwierdzenia, że wypadek spowodowany był wyłącznie przyczyną wewnętrzną, mającą swe źródło w stanie chorobowym poszkodowanego, zdarzenie pozbawione jest cech wypadku w drodze do pracy (lub z pracy). Natomiast w razie ewentualnego wystąpienia dodatkowej i współistniejącej przyczyny pochodzącej z zewnątrz, zdarzeniu nie można by odmówić znamion wypadku w drodze z pracy do domu, a także w drodze z domu do pracy.

Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli:

• przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także
• droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Ważne: O wyborze drogi z domu do pracy (lub z pracy do domu) decyduje sam ubezpieczony, przy czym powinna to być decyzja racjonalnie uzasadniona; za uzasadnione życiowo przerwy w drodze między pracą a domem można uznać np. odebranie dziecka z przedszkola i dokonywanie codziennych zakupów.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu, również drogę do miejsca lub z miejsca:

• innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
• zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
• zwykłego spożywania posiłków,
• odbywania nauki lub studiów.

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonują pracodawcy w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy w stosunku do ubezpieczonych będących pracownikami, a w stosunku do pozostałych ubezpieczonych podmioty określone w art. 5 ust. 1 ustawy wypadkowej. Szczegółowe zasady, tryb uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposób jego dokumentowania, wzór karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz termin jej sporządzania określił Minister Pracy i Polityki Społecznej w rozporządzeniu z dnia 24 grudnia 2002 r. w tej sprawie (Dz. U. z 2013 r. poz. 924).

Dodajmy, że zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego, tj. bez okresu wyczekiwania - patrz komentarz do art. 4 ustawy zasiłkowej.