Rodzaje badań profilaktycznych

Stosownie do postanowień art. 229 K.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opiekę składają się następujące rodzaje badań:

Badania wstępne - wykonywane są przed rozpoczęciem pracy wobec:

a) osób przyjmowanych do pracy,

b) pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe; w szczególności wykonanie tego badania będzie konieczne w razie polecenia pracownikowi wykonywania innej pracy w trybie art. 42 § 4 K.p., jeżeli będzie wiązała się ona z czynnikami szkodliwymi i warunkami uciążliwymi (innymi od występujących dotychczas).

Badaniom tym, zgodnie z art. 229 § 1¹-1² K.p., nie podlegają jednak osoby:

• przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą, o ile zachowuje aktualność orzeczenie lekarskie wydane po wykonaniu badania profilaktycznego w czasie trwania poprzedniej umowy o pracę,
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy; nie dotyczy to jednak osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych, o których mowa w § 80 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.),
• przyjmowane do pracy, pozostając jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą, po spełnieniu przesłanek wskazanych w drugim myślniku.

Przykład

Pracownik był zatrudniony do 31 grudnia 2023 r. i od 1 marca 2024 r. podejmie ponownie zatrudnienie u tego samego pracodawcy.

Ze względu na długość przerwy pomiędzy rozwiązaniem pierwszego stosunku pracy a nawiązaniem kolejnego, pracownik nie podlega zwolnieniu z badań wstępnych pomimo, iż jego poprzednie badania wstępne są ważne do 31 lipca 2025 r.

Badania okresowe - wykonywane są u wszystkich pracowników, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy i warunków pracy, w terminie wskazanym przez lekarza medycyny pracy. Celem tych badań jest stwierdzenie braku przeciwwskazań do dalszej pracy na dotychczasowym stanowisku pracy.

Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy, obejmuje przypadki wskazane w § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 607), dalej zwane rozporządzeniem w sprawie badań.

Przykład

Pracownik zgłosił pracodawcy, że ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie wykonywać pracy na dotychczasowym stanowisku z uwagi na jej szkodliwy wpływ na jego zdrowie pracownika.

Z przepisu § 6 pkt 1 rozporządzenia w sprawie badań wynika, że zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej obejmuje m.in. przypadek konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika. Pracodawca powinien wydać pracownikowi skierowanie na badania lekarskie, które przeprowadzane są poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań.

Istnieje jeszcze jeden rodzaj okresowych badań profilaktycznych. Są to tzw. badania końcowe, które wykonuje się u pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających:

• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
• po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

Przykład

Jeden z pracowników, który wykonywał pracę w narażeniu na kontakt z substancjami o działaniu rakotwórczym i mutagennym, złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę.

Pracodawca zatrudniając pracownika w narażeniu na takie substancje jest zobowiązany do skierowania go na badania po zakończeniu stosunku pracy, a także - na wniosek pracownika - objąć go profilaktyczną opieką lekarską już po zakończeniu stosunku pracy.

Badania kontrolne - wykonywane są przed dopuszczeniem do pracy pracownika, który z powodu choroby przebywał na zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni. Celem tych badań jest ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Ważne: Wśród pracodawców wątpliwości budziła dopuszczalność udzielania urlopu wypoczynkowego pracownikowi bezpośrednio po ponad 30-dniowej nieobecności spowodowanej chorobą bez przeprowadzenia badań kontrolnych. Taką możliwość potwierdza jednak liczne orzecznictwo Sądu Najwyższego (por. wyrok z 9 marca 2011 r., sygn. akt II PK 240/10, OSNP 2006/23-24/344).

Przykład

Pracownik uległ wypadkowi przy pracy i otrzymał zwolnienie lekarskie na okres 14 dni. Ponieważ pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby krócej niż 30 dni, pracodawca nie ma obowiązku kierować go na badania kontrolne.

Przykład

Po zakończeniu zwolnienia lekarskiego trwającego ponad 30 dni pracownik dostarczył zaświadczenie od lekarza rodzinnego o zdolności do pracy. Pomimo to pracownik powinien zostać skierowany przez pracodawcę na badania kontrolne do lekarza medycyny pracy.

Przykład

Pracownik przebywa na długotrwałym zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni. W czasie tego zwolnienia upłynęła ważność badań okresowych tego pracownika. Po powrocie do pracy pracodawca powinien wydać pracownikowi skierowanie na badania profilaktyczne zarówno okresowe, jak i kontrolne, natomiast lekarz medycyny pracy powinien wydać pracownikowi orzeczenie lekarskie, z którego będzie wynikało, że dotyczą one zarówno badań okresowych, jak i kontrolnych albo po prostu wydać dwa oddzielne orzeczenia.

Co do zasady kontrolne badania lekarskie powinny odbywać się po zakończeniu okresu niezdolności do pracy. Niemniej jednak w przypadku, w którym pracownik wykonałby te badania np. dwa dni przed zakończeniem okresu niezdolności do pracy, orzeczenie to byłoby ważne i wiążące dla pracodawcy. Pracodawca nie ma kompetencji do kwestionowania takiego orzeczenia.

Niezależnie od powyższych badań, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284 ze zm.), dalej ustawy, osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, podlegają obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym. Badania te, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy, przeprowadzają lekarze podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 437).

W myśl art. 7 ust. 2 ustawy, po przeprowadzonym badaniu lekarze, o których mowa powyżej, wydają orzeczenie lekarskie:

1) o zdolności do wykonywania prac, przy których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, lub

2) o czasowych bądź trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.

Koszty powyższych badań są finansowane przez pracodawcę lub zlecającego wykonanie prac (art. 8 ust. 4 ustawy).

Warto również przypomnieć, że od dnia 2 stycznia 2012 r. nie obowiązują przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r. w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych (Dz. U. nr 25, poz. 191), które zobowiązywały lekarza przeprowadzającego badanie do wpisania treści orzeczenia do książeczki badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych, której wzór określał załącznik nr 2 do tego rozporządzenia.

W związku z powyższym, jedynym wiążącym dokumentem jest obecnie orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku. Orzeczenie to (a właściwie jego kopia) powinno być przechowywane w części "B" akt osobowych pracownika (dokumenty dotyczące nawiązania stosunku pracy oraz przebiegu zatrudnienia pracownika), a także - zgodnie z art. 59 ust. 5 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2023 r. poz. 1448 ze zm.) - w miejscu wykonywania pracy przez osobę, której dotyczy orzeczenie.

Tak więc posiadanie przez pracownika nieobowiązującej już książeczki do celów sanitarno-epidemiologicznych nie zwalnia pracodawcy z obowiązku skierowania pracownika na odpowiednie badania w celu uzyskania wymaganego orzeczenia.