Nadrzędne zasady rachunkowości i przykłady ich zastosowania w praktyce

Dodatek nr 10 do Zeszytów Metodycznych Rachunkowości
nr 14 z dnia 20.07.2024
www.podpowiada.gofin.pl

wydawca: Wydawnictwo Podatkowe GOFIN sp. z o.o. ul. Owocowa 8, 66-400 Gorzów Wlkp.
www.gofin.pl   sklep internetowy: www.sklep.gofin.pl

Odstępstwa od stosowania zasady indywidualnej wyceny

Zakazu kompensaty nie stosuje się w momencie zapłaty wzajemnych rozrachunków. Jednostka może potrącić należność od kontrahenta z zobowiązaniem wobec niego, jeżeli zostały spełnione warunki przewidziane w art. 498 K.c. dla rozliczenia w formie kompensaty bądź zasady kompensaty zostały ustalone w umowie zakupu-sprzedaży (kompensata umowna).

Przykład

"ABC" spółka z o.o. posiada wobec kontrahenta "XYZ" zobowiązanie w wysokości: 8.600 zł. Jednocześnie spółka posiada należności od tego samego kontrahenta na kwotę: 27.640 zł. Spółka z o.o. oraz kontrahent "XYZ" zawarli 30 czerwca 20XX r. umowę kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań w wysokości: 8.600 zł. W wyniku kompensaty do rozliczenia pozostała należność spółki w kwocie: 19.040 zł. Jednostka ujęła kompensatę umowną w księgach rachunkowych, wystawiając dowód "PK - Polecenie księgowania", do którego dołączyła zawartą kompensatę. Kontrahent uiścił na rachunek bankowy spółki pozostałą po kompensacie należność.

W księgach rachunkowych spółka z o.o. dokonała zatem następujących zapisów:

1. PK - kompensata umowna wzajemnych rozrachunków: 8.600 zł

- Wn konto 21 "Rozrachunki z dostawcami" (w analityce: kontrahenta "XYZ"),
- Ma konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami" (w analityce: kontrahenta "XYZ").

2. WB - wpływ należności na rachunek bankowy: 19.040 zł

- Wn konto 13-0 "Rachunek bieżący",
- Ma konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami" (w analityce: kontrahenta "XYZ").

Ponadto jak wspomniano wcześniej w niektórych sytuacjach ustawa o rachunkowości wprost zezwala na kompensatę aktywów i pasywów. A mianowicie dotyczy to:

1) rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego, które można kompensować, jeżeli jednostka ma tytuł uprawniający ją do ich jednoczesnego uwzględnienia przy obliczaniu kwoty zobowiązania podatkowego (art. 37 ust. 7 ustawy o rachunkowości),

2) aktywów finansowych i zobowiązań finansowych, które wykazuje się w bilansie w kwocie netto po kompensacie, jeżeli jednostka ma bezwarunkowe prawo do kompensaty aktywów i zobowiązań danego rodzaju i zamierza je rozliczyć w kwocie netto albo jednocześnie wydać składnik aktywów finansowych i rozliczyć zobowiązanie finansowe (art. 46 ust. 2a ustawy o rachunkowości).

Również w stosunku do przychodów i kosztów ustawa o rachunkowości wskazuje tytuły możliwe do skompensowania i prezentowania per saldo w sprawozdaniu finansowym. Zdarzeniami takimi są np.:

1) wynik na sprzedaży papierów wartościowych (a nie ich cena sprzedaży i cena nabycia),

2) wynik ze zbycia środków trwałych (a nie ich wartość uzyskana ze sprzedaży, pomniejszona o wartość księgową netto),

3) nadwyżka dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi i odwrotnie.

Przykład

W listopadzie 20XX r. spółka "X" sprzedała maszynę produkcyjną zaliczoną do środków trwałych. Faktura sprzedaży opiewała na kwotę: 21.600 zł (plus VAT: 4.968 zł). Wartość początkowa maszyny wynosiła: 52.000 zł, jej dotychczasowe umorzenie wynosiło: 32.500 zł, a wartość nieumorzona na dzień sprzedaży wynosiła: 52.000 zł - 32.500 zł = 19.500 zł. Spółka wyksięgowała maszynę z ewidencji bilansowej na podstawie dowodu LT. W księgach rachunkowych w związku ze sprzedażą środka trwałego spółka "X" dokonała następujących zapisów:

1. FS - faktura dokumentująca sprzedaż maszyny:

a) wartość netto: 21.600 zł

- Ma konto 76-0 "Pozostałe przychody operacyjne",

b) VAT należny: 4.968 zł

- Ma konto 22-2 "Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego",

c) wartość brutto: 26.568 zł

- Wn konto 24-9 "Pozostałe rozrachunki - inne".

2. LT - wyksięgowanie sprzedanej maszyny:

a) wartość dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych: 32.500 zł

- Wn konto 07-1 "Odpisy umorzeniowe środków trwałych",
- Ma konto 01 "Środki trwałe",

b) nieumorzona wartość maszyny: 19.500 zł

- Wn konto 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne"
- Ma konto 01 "Środki trwałe".

W rachunku zysków i strat sporządzanym za 20XX r. w wariancie kalkulacyjnym, według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości, spółka wykazała w pozycji G.I. "Pozostałe przychody operacyjne - zysk z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych" nadwyżkę przychodów ze sprzedaży maszyny (saldo Ma konta 76-0) nad kosztami związanymi z tą sprzedażą (saldo Wn konta 76-1), w kwocie: 21.600 zł - 19.500 zł = 2.100 zł.

Przykład

Na dzień bilansowy w spółce z o.o. konta z tytułu różnic kursowych wykazywały następujące salda:

1) konto 75-0 "Przychody finansowe", w tym:

  • 75-0/1 "Dodatnie różnice kursowe - zrealizowane", w wysokości: 127.500 zł,
  • 75-0/2 "Dodatnie różnice kursowe z wyceny bilansowej na koniec bieżącego okresu", w wysokości: 50.000 zł,
  • 75-0/3 "Dodatnie różnice kursowe wystornowane z wyceny bilansowej ubiegłego okresu", w wysokości: 80.000 zł (saldo ujemne),

2) konto 75-1 "Koszty finansowe", w tym:

  • 75-1/1 "Ujemne różnice kursowe - zrealizowane", w wysokości: 82.000 zł,
  • 75-1/2 "Ujemne różnice kursowe z wyceny bilansowej na koniec bieżącego okresu", w wysokości: 245.000 zł,
  • 75-1/3 "Ujemne różnice kursowe wystornowane z wyceny bilansowej ubiegłego okresu", w wysokości: 290.000 zł (saldo ujemne).

Spółka ustaliła nadwyżkę różnic kursowych w sposób następujący:

1) dodatnie różnice kursowe: 127.500 zł + 50.000 zł - 80.000 zł = 97.500 zł,

2) ujemne różnice kursowe: 82.000 zł + 245.000 zł - 290.000 zł = 37.000 zł,

3) nadwyżka dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi: 97.500 zł - 37.000 zł = 60.500 zł.

Sporządzając rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym według załącznika nr 1 za okres od 1 stycznia 20XX r. do 31 grudnia 20XX r. spółka wykazała nadwyżkę dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi w wysokości: 60.500 zł w przychodach finansowych w pozycji G.V. "Przychody finansowe - inne".