POMIARY CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W ŚRODOWISKU PRACY

Przeprowadzanie pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, to jeden z obowiązków pracodawcy, który umożliwia skuteczną identyfikację zagrożeń występujących w środowisku pracy. Wyniki takich pomiarów umożliwiają rzetelne dokonanie oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy oraz podejmowanie niezbędnych działań profilaktycznych. Przedmiotem niniejszego opracowania będzie przewodnik dotyczący obowiązków pracodawcy związanych z przeprowadzaniem pomiarów środowiskowych na stanowiskach pracy, a w szczególności omawiający rodzaje czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia oraz zasady przeprowadzania pomiarów.

"Czynnik niebezpieczny" to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub innego istotnego, natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do jego śmierci.

O tym, czy warunki pracy są szkodliwe dla zdrowia, czy jedynie uciążliwe dla pracowników, decydują czynniki szkodliwe lub uciążliwe występujące w procesie pracy.

Pojęcie "czynnik szkodliwy" oznacza występujący w procesie pracy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać się niebezpieczny.

"Czynnik uciążliwy" to czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc jednak do trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Czynniki uciążliwe i szkodliwe charakteryzują się różnym stopniem oddziaływania na pracownika i dlatego dla czynników szkodliwych określono najwyższe dopuszczalne wartości stężeń i natężeń, których wartości można znaleźć w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz. 1286 z późn. zm.).

Stopień zagrożenia zdrowia pracowników zależy od stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego albo niebezpiecznego, czasu i częstości narażenia, rodzaju pracy, dróg wchłaniania lub oddziaływania, wieku pracownika oraz płci.

W zależności od charakteru działania niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy, dzieli się na cztery główne grupy:

1) fizyczne,

2) chemiczne,

3) biologiczne,

4) psychofizyczne.

Do czynników fizycznych można zaliczyć m.in.: hałas (w tym ultradźwiękowy i infradźwiękowy), mikroklimat (temperatura powietrza, jego ruch oraz wilgotność), wibracje, pyły przemysłowe, aerozole stałe i ciekłe, promieniowanie jonizujące, promieniowanie laserowe, promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie podczerwone, ciśnienie, pole elektrostatyczne, pole elektromagnetyczne, oświetlenie (natężenie, luminancja, olśnienie, kontrast, tętnienie strumienia), elektryczność statyczna, poruszające się maszyny i mechanizmy, ruchome elementy urządzeń technicznych.

Wśród szkodliwych czynników chemicznych można wymienić m.in.:

1) ze względu na rodzaj działania na organizm: toksyczne, drażniące, żrące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na funkcje rozrodcze.

2) ze względu na sposób wchłaniania do organizmu przez: drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe, przewód pokarmowy.

Do czynników biologicznych można zaliczyć m.in. czynniki, które mogą być przyczyną: zakażenia, alergii, zatrucia i obejmują:

1) drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,

2) jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,

3) pasożyty wewnętrzne człowieka,

4) hodowle komórkowe.

Szkodliwe czynniki biologiczne dzielą się na cztery grupy zagrożenia:

1) grupa 1 zagrożenia - czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne,

2) grupa 2 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia,

3) grupa 3 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia,

4) grupa 4 zagrożenia - czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Szczegółowy wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych został określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. nr 81, poz. 716 z późn. zm.). Obejmuje on następujące rodzaje prac:

1) prace w zakładach produkujących żywność,

2) prace w rolnictwie,

3) prace, podczas których dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,

4) prace w jednostkach ochrony zdrowia, w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne,

5) prace w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych,

6) prace w zakładach gospodarki odpadami,

7) prace przy oczyszczaniu ścieków,

8) praca inna od wymienionej w pkt. 1-7, w przypadku której wynik oceny ryzyka wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy.

Do czynników psychofizycznych, a więc takich, które mogą powodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika, można zaliczyć m.in.:

1) obciążenie fizyczne:

a) statyczne (wywołane długotrwałym napięciem mięśni spowodowanym utrzymywaniem ciała lub przedmiotów w tej samej, zwłaszcza wymuszonej pozycji),

b) dynamiczne (związane z aktywnością ruchową podczas pracy),

2) obciążenie psychiczne (obciążenie umysłu, niedociążenie i przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne).

Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy mogą mieć bardzo duże konsekwencje. Obciążenia te bowiem stanowią obciążenia emocjonalne i umysłowe, a więc wpływają przede wszystkim na efektywność i jakość pracy pracownika oraz mogą mieć wpływ na zdrowie pracownika. Czynnik psychofizyczny ma wpływ na bezpieczeństwo pracy pracownika, ale też i na inne osoby uczestniczące w procesie pracy. Obciążenia emocjonalne w pracy mogą być spowodowane: stresem, frustracją, czy wypaleniem zawodowym.

Do czynników uciążliwych można zaliczyć m.in.:

1) pracę w wymuszonej pozycji ciała,

2) pracę w warunkach podwyższonej temperatury,

3) pracę zmianową, w tym w nocy,

4) pracę monotypową (np. przy obsłudze prasy).

Stosownie do postanowień art. 207 § 2 K.p., pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,

4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,

5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,

6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Z uwagi na to, że długotrwałe oddziaływanie czynników szkodliwych na pracownika może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą, zgodnie z art. 227 § 1 pkt 2 K.p., jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony pracowników przed chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z wykonywaną pracą jest przeprowadzanie, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom.

Pracodawca musi więc stosować środki zapobiegawcze oraz przeprowadzać badania i pomiary tych czynników.

Informowanie i przeprowadzanie konsultacji z pracownikami, a także promowanie dialogu społecznego, należy w Unii Europejskiej do najważniejszych form polityki społecznej. Jednym w przejawów tej polityki było wdrożenie dyrektywy 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej (Dz. Urz. WE L 80 z 23.03.2002 r. z późn. zm.). Pracodawca niezależnie od tego ilu pracowników zatrudnia, jest obowiązany konsultować wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy z pracownikami lub ich przedstawicielami. Zadaniem dialogu pomiędzy pracodawcą, a pracownikami ma być wzrost wzajemnego zaufania i przyczynienie się do podniesienia poziomu pracowniczej efektywności, a także poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 11 Dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, Dz. U. UE L 183.1 z 29.06.1989 r. z późn. zm.).

Stosownie do postanowień art. 237^11a § 1 K.p., pracodawca niezależnie od liczby zatrudnianych pracowników - jest zobowiązany do konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczących:

1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji chemicznych i ich mieszanin, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, a także wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,

4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bhp.

Z treści powyższego przepisu wynika, że zakres przedmiotowy uprawnień konsultacyjnych pracowników jest bardzo szeroki. Ustawodawca wskazał, że konsultacje dotyczą wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, jedynie dla przykładu wymieniając 5 rodzajów działań. Można zatem uznać, że są to sprawy szczególnie istotne, ale przedsięwzięcia tego typu nie ograniczają się tylko do nich. W przepisach wykonawczych do Działu dziesiątego Kodeksu pracy także przewiduje się uprawnienia konsultacyjne pracowników, między innymi w § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 419). Zgodnie z tym przepisem, pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie u niego przyjętym, działania dotyczące rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, jak również wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy.

Co do zasady stroną reprezentującą pracowników podczas konsultacji przeprowadzanych z pracodawcą jest zakładowa organizacja związkowa lub osoby przez nią wybrane. Jeżeli natomiast została powołana komisja bhp na mocy art. 237¹² K.p., a więc u pracodawcy zatrudniającego powyżej 250 pracowników, konsultacje te, zgodnie z art. 237^11a § 5 K.p., powinny być przeprowadzane w ramach tej komisji.

W myśl art. 237^13a K.p., przedstawiciele pracowników, o których mowa powyżej, są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają - przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Oznacza to zatem, że pracownicy sami wybierają swoich przedstawicieli w sytuacji, gdy u pracodawcy nie działają żadne organizacje związkowe, i że o trybie wyborów decydują sami pracownicy, nie zaś pracodawca.

Analizowane prawo pracowników do konsultacji zawiera niejako uprzednie uprawnienie do informacji na temat proponowanych, czy podejmowanych działań pracodawcy w sferze bhp. Ponadto konsultacje powinny również zapewnić pracownikom prawo do przedstawiania własnych propozycji, w szczególności w zakresie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych.

Trzeba tu jednak wyraźnie zaznaczyć, że konsultacje z pracownikami, będące aktem dwustronnym, zakładającym wymianę poglądów, nie ograniczają pracodawcy w podjęciu ostatecznych decyzji (obowiązek pracodawcy przeprowadzenia konsultacji jest obowiązkiem tzw. starannego działania, a nie rezultatu). Oznacza to, że pracodawca zobowiązany jest jedynie do prawidłowego przeprowadzenia procesu konsultacji celem poznania opinii pracowników lub ich przedstawicieli.

Konsultacja w rozumieniu art. 237^11a K.p. nie oznacza więc dla pracowników lub ich przedstawicieli prawa do współdecydowania z pracodawcą w sprawach bhp, wykracza jednak poza prawo do informacji i jest czymś więcej, niż tylko prawem wyrażania własnych opinii.

Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych, sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów - określa powołane wcześniej rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, natomiast wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych oraz natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy - rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, określają najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia, ustalone jako:

1) najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń,

2) najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina,

3) najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

Wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określają najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia, ustalone jako poziomy ekspozycji odpowiednio do właściwości poszczególnych czynników, których oddziaływanie na pracownika w okresie jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Zgodnie z przepisami powyższego rozporządzenia, pracodawca powinien wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem:

1) rodzaju tych czynników oraz ich właściwości,

2) procesów technologicznych i ich parametrów,

3) wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów,

4) środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania,

5) organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy,

6) rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.

Pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie u niego przyjętym, działania dotyczące:

1) rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

2) wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.

Czasookres wykonywania pomiarów jest zróżnicowany w zależności od rodzaju występowania danego czynnika szkodliwego dla zdrowia.

W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego lub pyłu, z wyjątkiem czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), określonego w przepisach rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, zwanego dalej "NDS",

2) co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS.

W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego została ustalona wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP), pracodawca wykonuje we własnym zakresie pomiary ciągłe stężenia tego czynnika za pomocą urządzeń lub z uwzględnieniem procedur spełniających wymagania określone w Polskiej Normie PN-EN 482:2021-08 - wersja angielska "Narażenie na stanowiskach pracy. Procedury oznaczania stężenia czynników chemicznych. Podstawowe wymagania dotyczące parametrów procedur.".

W przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, o którym mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2021 r. poz. 2235 ze zm.), badania i pomiary wykonuje się:

1) co najmniej raz na sześć miesięcy - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS,

2) co najmniej raz na trzy miesiące - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS.

W przypadku narażenia na pył zawierający azbest, badania i pomiary wykonuje się co najmniej raz na trzy miesiące. Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS, częstotliwość ta może być zmniejszona do co najmniej raz na sześć miesięcy.

Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych lub pyłów wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym - co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

Badania i pomiary promieniowania optycznego nielaserowego wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,7 wartości maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji (MDE), określonej w przepisach rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, zwanej dalej "MDE",

2) co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,7 wartości MDE.

Badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się, jeżeli eksploatowane są źródła tego promieniowania inne niż:

1) lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą PN-EN 60825-1:2014-11 - wersja angielska "Bezpieczeństwo urządzeń laserowych. Część 1: Klasyfikacja sprzętu i wymagania", do klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R, które pracują w warunkach określonych przez producenta urządzenia, lub

2) lasery zaliczone, zgodnie z powyższą normą, do klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1.

Badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,8 wartości MDE,

2) co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,8 wartości MDE.

Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów promieniowania optycznego nielaserowego albo laserowego, o których mowa powyżej, wykonanych w odstępie dwóch lat, poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4 wartości MDE, pracodawca może odstąpić od wykonywania pomiarów.

Badania i pomiary pól lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz-300 GHz wykonuje się w przypadku występowania w miejscach wykonywania pracy stref ochronnych, określonych w przepisach rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy:

1) co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie tylko strefy pośredniej,

2) co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie również strefy zagrożenia albo strefy zagrożenia i strefy niebezpiecznej.

Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów pól lub promieniowania elektromagnetycznego, wykonanych w odstępie dwóch lat, nie stwierdzono występowania stref ochronnych w miejscach wykonywania pracy, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

W przypadku występowania mikroklimatu zimnego albo gorącego badania i pomiary wskaźników mikroklimatu, o których mowa w przepisach rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykonuje się raz w roku. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań wartości wskaźników mikroklimatu nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy, pracodawca może wykonywać je raz na dwa lata.

Badania i pomiary szkodliwego dla zdrowia czynnika fizycznego, występującego w postaci: hałasu, hałasu ultradźwiękowego, drgań mechanicznych działających na organizm człowieka przez kończyny górne lub drgań mechanicznych o ogólnym działaniu na organizm człowieka wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN), określonego w przepisach rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, zwanego dalej "NDN",

2) co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,5 wartości NDN.

Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów hałasu lub drgań mechanicznych, wykonanych w odstępie dwóch lat, natężenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości NDN, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

Niezależnie od powyższego, badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.

Z § 15 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wynika, że badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2023 r. poz. 215).

W przypadku braku wymienionych powyżej laboratoriów akredytowanych do badania lub pomiarów określonego czynnika, badania i pomiary wykonują:

1) laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub

2) laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości lub

3) laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i konserwację.

Mając na uwadze powyższe, pracodawca zlecając pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, powinien korzystać wyłącznie z usług jednego z powyższych laboratoriów.

Pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy muszą być odpowiednio udokumentowane, według zasad określonych w przepisach rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Dokumentacja wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy stanowi nie tylko potwierdzenie zrealizowania obowiązku wynikającego z przepisów bhp, który może być kontrolowany przez organy nadzoru nad warunkami pracy (Państwową Inspekcję Pracy, czy Państwową Inspekcję Sanitarną), ale też może stanowić dowód zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Obowiązkiem pracodawcy jest prowadzenie na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, którego wzór został określony w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy

Ponadto, pracodawca jest obowiązany do wpisywania na bieżąco wyników badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów, której wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Karta badań i pomiarów czynników szkodliwych

CZYNNIK CHEMICZNY

PYŁ

CZYNNIK FIZYCZNY

W przypadku likwidacji zakładu pracy pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz kartę właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, a w odniesieniu do jednostek, o których mowa w art. 22a ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 338 ze zm.) - właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej.

W myśl art. 227 § 1 pkt 2 K.p., pracodawca jest zobligowany do udostępniania wyników pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia pracownikom. Pracodawca jest również zobligowany do szerokiej edukacji pracowników w tym przedmiocie, bowiem jest dla nich źródłem istotnej wiedzy na temat poziomu zagrożeń, jakie wiążą się z wykonywaną przez nich pracą.

Obowiązek ten został powtórzony w § 19 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, zgodnie z którym wyniki badań i pomiarów wpisane do rejestru i karty są niezwłocznie udostępniane pracownikowi, byłemu pracownikowi, ich przedstawicielowi ustawowemu lub pełnomocnikowi, na jego pisemne żądanie.

Osoba, o której mowa powyżej, może wystąpić do pracodawcy lub podmiotu przechowującego rejestr oraz karty o sporządzenie wyciągów, odpisów lub kopii zawartych w nich wyników badań i pomiarów.

Na podstawie uzyskanych wyników pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, pracodawca powinien dokonać oceny ryzyka zawodowego w celu zweryfikowania potrzeby podjęcia określonych działań profilaktycznych. Działania te mogą polegać na:

• zmianie organizacji pracy, czy zastosowaniu środków technicznych, w tym środków ochrony zbiorowej (np. wentylacji) lub indywidualnej (np. masek ochronnych z pochłaniaczami, ochronników słuchu),
• hermetyzacji procesów technologicznych,
• doborze odpowiednich osłon,
• doborze odpowiednich zabezpieczeń itp.

Ich istotą jest całkowite wyeliminowanie lub przynajmniej zmniejszenie ryzyka zawodowego występującego na stanowisku pracy.

Wyniki badań czynników szkodliwych dla zdrowia powinny być także wskazywane przez pracodawcę w treści skierowania pracownika na badania profilaktyczne, o których mowa w przepisach rozporządzenia w sprawie badań. Lekarz medycyny pracy uzyskuje w ten sposób niezbędną wiedzę na temat rodzaju i poziomu czynników szkodliwych dla zdrowia pracownika konieczną dla ustalania zakresu badań profilaktycznych.

Stosownie do postanowień art. 283 § 1 K.p., niedopełnienie obowiązku wykonania badań lub pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub ich niewłaściwe udokumentowanie, może skutkować karą grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł.

Powyższą grzywnę, zgodnie z art. 95 § 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2022 r. poz. 1124 ze zm.), dalej K.p.w., może nałożyć inspektor pracy Państwowej Inspekcji Pracy w drodze mandatu karnego po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających, jeżeli uzna, że taka kara będzie wystarczająca. Mandat nałożony przez inspektora pracy nie może być jednak wyższy niż 2.000 zł (art. 96 § 1a K.p.w.), chyba że ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy popełnił w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie. W takim przypadku właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000 zł (art. 96 § 1b K.p.w.).

Jeżeli jednak inspektor pracy uzna, że z jakichś przyczyn pracodawca zasługuje na wyższą grzywnę (np. nie dopełnia również innych obowiązków w zakresie bhp), wówczas na podstawie art. 17 § 2 K.p.w., może wystąpić z wnioskiem o ukaranie do sądu rejonowego.

W myśl art. 222 K.p., w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca jest obowiązany zastępować te substancje, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Ponadto pracodawca powinien rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także prowadzić rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Szczegółowe obowiązki pracodawcy, który zatrudnia pracowników w warunkach, o jakich mowa powyżej, a w szczególności sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach, jak również wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na działanie substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych - określają przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2021 r. poz. 2235 ze zm.), dalej rozporządzenia w sprawie substancji chemicznych.

Wykaz substancji chemicznych i ich mieszanin, zgodnie z § 2 pkt 1 ww. rozporządzenia, stanowią substancje chemiczne zaklasyfikowane jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1 z późn. zm.), dalej rozporządzenie CLP, a także mieszaniny zawierające substancje wymienione powyżej w stężeniach powodujących spełnienie kryteriów klasyfikacji mieszaniny jako rakotwórczej lub mutagennej kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa wcześniej.

Do celów klasyfikacji pod względem rakotwórczości, substancje zalicza się do jednej z dwóch kategorii w oparciu o siłę dowodu oraz dodatkowe kwestie. W niektórych przypadkach uzasadniona jest klasyfikacja w zależności od drogi narażenia, jeżeli możliwe jest ostateczne udowodnienie, że żadna inna droga narażenia nie powoduje tego zagrożenia.

Do kategorii 1 zalicza się substancje, co do których wiadomo lub istnieje domniemanie, że są rakotwórcze dla człowieka. Substancję klasyfikuje się jako rakotwórczą kategorii 1 na podstawie danych epidemiologicznych lub wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach. Substancja może być następnie rozróżniana jako:

• kategorii 1A - jeżeli ma potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym dowody przemawiające za daną klasyfikacją opierają się przede wszystkim na danych dotyczących ludzi lub
• kategorii 1B - zakładając, że ma potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym klasyfikacja opiera się na badaniach przeprowadzonych na zwierzętach.

Klasyfikacja w kategorii 1A i 1B opiera się na sile dowodu wraz z dodatkowymi kwestiami (patrz sekcja 3.6.2.2 w załączniku do rozporządzenia). Dowody takie uzyskać można:

• z dotyczących ludzi informacji ustanawiających związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy narażeniem człowieka na działanie substancji a rozwojem raka (znane substancje rakotwórcze dla człowieka) lub
• z doświadczeń na zwierzętach, dla których istnieją wystarczające dowody na to, by wykazać działanie rakotwórcze dla zwierząt (substancja, co do której istnieje domniemanie, że jest rakotwórcza dla człowieka).

Ponadto w indywidualnych przypadkach, ocena naukowa może potwierdzać decyzję dotyczącą domniemanej rakotwórczości dla człowieka, opartą na wynikach badań wykazujących ograniczone dowody na rakotwórczość u człowieka wraz z ograniczonymi dowodami na rakotwórczość u zwierząt doświadczalnych.

Do kategorii 2 zalicza się substancje, co do których podejrzewa się, że są rakotwórcze dla człowieka. Przypisania substancji do kategorii 2 dokonuje się na podstawie dowodów uzyskanych z informacji dotyczących ludzi lub badań przeprowadzanych na zwierzętach, które jednak nie są wystarczająco przekonujące, by umieścić substancję w kategorii 1A lub 1B, w oparciu o siłę dowodów wraz z dodatkowymi kwestiami. Na przyjęcie takiego założenia pozwalają dane przedstawiające ograniczone dowody na rakotwórczość uzyskane z informacji dotyczących ludzi albo ograniczone dowody na rakotwórczość w badaniach przeprowadzonych na zwierzętach.

Z kolei mieszaninę klasyfikuje się jako substancję rakotwórczą, gdy co najmniej jeden składnik zaklasyfikowano jako substancję rakotwórczą kategorii 1A, kategorii 1B lub kategorii 2 i jest on obecny na poziomie równym lub wyższym od odpowiedniego ogólnego stężenia granicznego, odpowiednio dla kategorii 1A, kategorii 1B i kategorii 2. Zgodnie z tabelą 3.6.2 zawartą w załączniku nr 1 do rozporządzenia CLP ("Ogólne stężenia graniczne składników mieszaniny zaklasyfikowanych jako rakotwórcze, które powodują klasyfikację mieszaniny"), aby dana mieszanina została uznana za rakotwórczą określonej kategorii (1A, 1B lub 2), jej ogólne stężenia graniczne powodujące klasyfikację danej mieszany powinny wynosić ? 0,1% substancji określonej kategorii (1A, 1B lub 2). Powyższe stężenia graniczne mają zastosowanie do substancji stałych i ciekłych (wagowo), jak również gazów (objętościowo).

Wykaz czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym został określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie substancji chemicznych. Za czynnik fizyczny uznano promieniowanie jonizujące.

Z kolei do procesów technologicznych, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zakwalifikowano:

1) produkcję auraminy,

2) procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, obecnych w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych,

3) procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się podczas rafinacji niklu i jego związków,

4) produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów,

5) prace związane z narażeniem na pył drewna,

6) prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną - frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy,

7) prace związane z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika,

8) prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.

Przepisy rozporządzenia w sprawie substancji chemicznych obligują pracodawcę zatrudniającego pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym do wykonywania ich pomiarów w trybie i z częstotliwością określonymi w przepisach rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a w szczególności stosowania metody wczesnego wykrywania narażenia podczas awarii lub w przypadku wystąpienia innych nieprzewidzianych okoliczności.

Niezależnie od powyższego, pracodawca powinien prowadzić rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zawierający następujące dane:

1) wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje chemiczne i ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny, oraz wykaz tych substancji chemicznych i ich mieszanin oraz czynników wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania,

2) uzasadnienie konieczności stosowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, o których mowa w pkt 1,

3) wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

4) liczbę pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, w tym liczbę kobiet, zwanych dalej "pracownikami",

5) określenie rodzaju substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powodujących narażenie, drogę i wielkość narażenia oraz czas jego trwania,

6) rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Powyższy rejestr może być prowadzony w formie papierowej lub w postaci elektronicznej.

Dane, o których wyżej mowa, pracodawca jest obowiązany przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia na druku według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie substancji chemicznych.

Pracodawca jest również obowiązany prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i przechowywać go przez okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy - przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

Rejestr ten powinien zawierać:

1) datę wpisu do rejestru,

2) imię, nazwisko pracownika oraz jego stanowisko pracy,

3) numer PESEL, a w przypadku jego braku - numer dokumentu potwierdzającego tożsamość.

Powyższy rejestr może być prowadzony w formie papierowej lub w postaci elektronicznej. W przypadku jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej, pracodawca powinien przekazać rejestr, o którym mowa powyżej, właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej.

Rejestr substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujących w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej prowadzi Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii imienia Generała Karola Kaczkowskiego.

Dane z rejestrów prac i rejestru pracowników są udostępniane:

1) lekarzom sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, których dane dotyczą, oraz przedstawicielom instytucji wykonujących z mocy odrębnych przepisów nadzór nad realizacją zadań z zakresu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników,

2) lekarzom uprawnionym do orzekania w zakresie chorób zawodowych,

3) pracownikom - w zakresie informacji, które dotyczą ich osobiście, oraz przedstawicielom pracowników - w zakresie anonimowych informacji zbiorowych.

Do obowiązków pracodawcy należy również:

1) informowanie pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierających substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych,

2) przeprowadzanie okresowych szkoleń pracowników w zakresie:

a) ryzyka dla zdrowia, jakie wynikają z oceny narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i dodatkowego ryzyka wynikającego z palenia tytoniu, oraz środków ostrożności, jakie powinny być podejmowane w celu ograniczenia tego narażenia,

b) wymagań higienicznych, które powinny być spełnione w celu ograniczenia narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

c) konieczności używania środków ochrony indywidualnej, w tym odzieży ochronnej,

d) działań zapobiegających wypadkom oraz działań koniecznych do podjęcia przez pracowników, w tym pracowników pełniących obowiązki ratownicze, podczas działań ratowniczych oraz wypadków.

Pracodawca jest obowiązany ponadto:

1) zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających poziom tego narażenia,

2) umożliwić pracownikom i ich przedstawicielom kontrolę stosowania wymagań określonych w rozporządzeniu oraz w innych przepisach regulujących zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Udział pracowników w działaniach polegających na projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających poziom tego narażenia, nie zwalnia pracodawcy od odpowiedzialności za realizację obowiązków określonych prawem.

Pracodawca powinien również informować na bieżąco pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a w przypadkach narażenia powstałego w wyniku awarii i innych zakłóceń procesu technologicznego lub w wyniku podejmowanych prac remontowych, konserwacyjnych i w innych okolicznościach - o przyczynach powstałego narażenia oraz o środkach zapobiegawczych, jakie już zostały lub będą podjęte w celu poprawy sytuacji.

Lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami jest obowiązany zapoznać się z warunkami ich pracy i posiadać udokumentowane informacje dotyczące rodzaju i wielkości narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Z kolei pracodawca jest obowiązany, na wniosek lekarza medycyny pracy zlecić prowadzenie biologicznego monitorowania narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz zastosować inne metody umożliwiające wczesne wykrycie skutków tego narażenia.

Lekarz medycyny pracy jest również obowiązany do udzielania informacji:

1) pracownikowi - o wynikach badań i ocenie jego stanu zdrowia oraz o zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej, jakiej powinien się poddać po ustaniu pracy w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

2) pracodawcy, przedstawicielom pracowników oraz działającej w zakładzie pracy komisji bezpieczeństwa i higieny pracy - o ocenie stanu zdrowia pracowników, dokonanej z uwzględnieniem tajemnicy lekarskiej.

W przypadku rozpoznania lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, stwarzających podejrzenie, że powstały w wyniku narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca, na wniosek lekarza medycyny pracy, jest obowiązany zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań stanu zdrowia innych pracowników narażonych w podobny sposób, dokonać weryfikacji uprzedniej oceny tego narażenia, a w razie potrzeby - zastosować odpowiednie dodatkowe środki zapobiegawcze.